สมาคมดาราศาสตร์ไทย

จันทราพิสูจน์เควซาร์คู่

จันทราพิสูจน์เควซาร์คู่

18 เม.ย. 2545
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
เควซาร์คู่หนึ่งในกลุ่มดาวปลาชื่อ Q2345+007A และ Q2345+007B ถูกค้นพบเมื่อเกือบยี่สิบปีก่อน เควซาร์นี้อยู่ใกล้เคียงกันมากเพียง 7.3 พิลิปดา มีสเปกตรัมเหมือนกันและมีค่าการเลื่อนไปทางแดง 2.15 เท่ากัน จากคุณสมบัติที่เหมือนและตำแหน่งที่ใกล้กันมาก ทำให้นักดาราศาสตร์เชื่อว่าน่าจะเป็นภาพลวงตาจากเลนส์ความโน้มถ่วงมากกว่า หมายความว่าวัตถุคู่นี้เป็นเควซาร์เดี่ยว แต่มีความโน้มถ่วงมหาศาลที่ขวางทางอยู่ระหว่างเควซาร์กับโลก แรงโน้มถ่วงทำให้เกิดการเบี่ยงเบนของแสงและปรากฏเป็นเควซาร์คู่เมื่อมองจากโลก 

หากสมมติฐานนี้เป็นจริง ระยะห่าง 7.3 พิลิปดาของภาพเควซาร์ทั้งสองจะถือว่าเป็นระยะห่างที่มากสำหรับการเกิดเลนส์ความโน้มถ่วง นั่นแสดงถึงแรงโน้มถ่วงมหาศาลที่กระทำต่อลำแสงจากเควซาร์ นักดาราศาสตร์คาดว่ามวลที่จะทำให้เกิดแรงโน้มถ่วงขนาดนั้นได้จะต้องมีมากถึง 100 ล้านล้านเท่าของมวลดวงอาทิตย์ หรือ 100 เท่าของมวลของดาราจักรทางช้างเผือก แต่นักดาราศาสตร์ไม่พบวัตถุใดที่ขวางอยู่หน้าเควซาร์นี้เลย เป็นไปได้หรือไม่ว่าวัตถุนี้จะเป็นสสารมืดก้อนมหึมาที่ไม่มีใครเคยเห็น? 

ไม่ คำตอบนี้เสียงดังชัดเจนมาจากหอสังเกตการณ์รังสีเอกซ์จันทรา แม้ว่าสเปกตรัมในย่านแสงที่ตามองเห็นของจุดเควซาร์ทั้งสองจะเหมือนกัน แต่ในย่านรังสีเอกซ์ในสายตาของจันทราแสดงถึงความแตกต่างของสเปกตรัมต่างกันอย่างชัดเจน แสดงว่าจุดทั้งสองคือภาพของเควซาร์สองดวงอย่างแน่นอน และเป็นเควซาร์คู่ เนื่องจากมีการเลื่อนไปทางแดงเท่ากัน จากค่าการเลื่อนไปทางแดง 2.15 แสดงว่าเควซาร์คู่นี้อยู่ห่างจากโลก 11,000 ล้านปีแสง และอยู่ห่างกันเพียง 400,000 ปีแสงเท่านั้น 

อย่างไรก็ตาม การที่เควซาร์สองดวงจึงมีสเปกตรัมในย่านแสงขาวที่เหมือนกันถึงขนาดนี้ก็ถือเป็นเรื่องที่แปลกมาก และยังคงเป็นปริศนาที่ต้องรอคำตอบต่อไป 

Q2345+007A และ Q2345+007B ในย่านความถี่แสงขาว สีที่เหมือนกันแสดงถึงสเปกตรัมที่ใกล้เคียงกันมาก (ภาพจาก NOAO)

Q2345+007A และ Q2345+007B ในย่านความถี่แสงขาว สีที่เหมือนกันแสดงถึงสเปกตรัมที่ใกล้เคียงกันมาก (ภาพจาก NOAO)

ภาพรังสีเอกซ์ของเควซาร์ Q2345+007A และ Q2345+007B ที่ถ่ายโดยหอสังเกตการณ์รังสีเอกซ์จันทรา สีที่แตกต่างกันแสดงว่าภาพทั้งสองนี้มาจากวัตถุต่างดวงกัน (ภาพจาก Chandra X-ray Center/P. Green and colleagues; NOAO)

ภาพรังสีเอกซ์ของเควซาร์ Q2345+007A และ Q2345+007B ที่ถ่ายโดยหอสังเกตการณ์รังสีเอกซ์จันทรา สีที่แตกต่างกันแสดงว่าภาพทั้งสองนี้มาจากวัตถุต่างดวงกัน (ภาพจาก Chandra X-ray Center/P. Green and colleagues; NOAO)

ที่มา: