สมาคมดาราศาสตร์ไทย

แหล่งกำเนิดรังสีเอกซ์ในทางช้างเผือก

แหล่งกำเนิดรังสีเอกซ์ในทางช้างเผือก

26 ส.ค. 2544
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
เมื่อ 20 ปีที่แล้ว นักดาราศาสตร์ได้พบการแผ่รังสีเอกซ์ในทางช้างเผือกเป็นครั้งแรก รังสีที่พบนั้นเกิดจากก๊าซที่ร้อนจัดถึง 10 ล้านเคลวินซึ่งกระจัดกระจายอยู่ตามแนวระนาบของดาราจักรทางช้างเผือก แต่ความไวและกำลังแยกภาพที่ต่ำของกล้องโทรทรรศน์รังสีเอกซ์ที่มีอยู่ในขณะนั้นไม่สามารถแยกแยะได้ว่ารังสีนั้นมีแหล่งกำเนิดมาจากปุยหรือก้อนก๊าซในอวกาศหรือมาจากแหล่งกำเนิดที่เป็นจุดอย่างดาวฤกษ์ทั่วไปกันแน่

เมื่อไม่นานมานี้ คณะนักดาราศาสตร์ที่นำโดย เคน เอบิสซาวา จากศูนย์การบินอวกาศกอดดาร์ด ได้ใช้สถานีสังเกตการณ์รังสีเอกซ์จันทราสำรวจพื้นที่ขนาด 1/3x1/3 องศาในกลุ่มดาวโล่ซึ่งเป็นบริเวณที่ก่อนหน้านี้คิดว่าเป็นเขตปลอดรังสีเอกซ์ แต่จันทราได้เปิดเผยให้เห็นการแผ่รังสีเอกซ์เป็นหย่อมเล็กหย่อมน้อยทั้งที่เป็นปุยมัวและที่เป็นจุด

เอบิสซาวาอธิบายว่า แหล่งกำเนิดรังสีเอกซ์ที่เห็นเป็นจุดนั้น แท้จริงแล้วคือแกนของดาราจักรร้อนแรงที่อยู่ไกลออกไปนับล้านปีแสงหลังดาราจักรทางช้างเผือก จำนวนของจุดรังสีเอกซ์ที่พบก็เท่ากับจำนวนของดาราจักรที่คาดว่าควรจะมีในอวกาศบริเวณนั้น อย่างไรก็ตามจุดบางจุดนั้นเป็นจุดของแหล่งกำเนิดรังสีที่อยู่ภายในดาราจักรของเราเอง

ส่วนรังสีเอกซ์ที่ปรากฏเป็นปุยนั้นมีแหล่งกำเนิดมาจากก้อนก๊าซร้อนในอวกาศที่อยู่ภายในดาราจักรของเรานี้เอง อย่างไรก็ตาม มีเรื่องที่น่าแปลกใจก็คือ เหตุใดก้อนก๊าซเหล่านั้นจึงยังอยู่ภายในดาราจักรอยู่ ทั้ง ๆ ที่ก๊าซที่ร้อนขนาดนั้นจะมีพลังงานมากพอที่จะหลุดออกไปจากดาราจักรทางช้างเผือกได้เลยทีเดียว เอบิสซาวาสันนิษฐานว่าเรื่องนี้จะต้องมีสนามแม่เหล็กเกี่ยวข้องอย่างแน่นอน

ภาพการแผ่รังสีเอกซ์ในอวกาศส่วนหนึ่งในระนาบทางช้างเผือก ถ่ายโดยสถานีสังเกตการณ์รังสีเอกซ์จันทรา แต่ละด้านของภาพกว้าง 1/3 องศา ปุยสีน้ำเงินเข้มที่มีอยู่ทั่วไปเกิดจากก๊าซร้อนภายในดาราจักร จุดสีฟ้าเกิดจากดาราจักรที่อยู่ไกลออกไปเบื้องหลัง ส่วนจุดสีชมพูและแดงเกิดจากเป็นดาวฤกษ์รังสีเอกซ์ที่อยู่ภายในดาราจักรทางช้างเผือกเอง (ภาพจาก NASA/GSFC)

ภาพการแผ่รังสีเอกซ์ในอวกาศส่วนหนึ่งในระนาบทางช้างเผือก ถ่ายโดยสถานีสังเกตการณ์รังสีเอกซ์จันทรา แต่ละด้านของภาพกว้าง 1/3 องศา ปุยสีน้ำเงินเข้มที่มีอยู่ทั่วไปเกิดจากก๊าซร้อนภายในดาราจักร จุดสีฟ้าเกิดจากดาราจักรที่อยู่ไกลออกไปเบื้องหลัง ส่วนจุดสีชมพูและแดงเกิดจากเป็นดาวฤกษ์รังสีเอกซ์ที่อยู่ภายในดาราจักรทางช้างเผือกเอง (ภาพจาก NASA/GSFC)

ที่มา: