สมาคมดาราศาสตร์ไทย

พู่ไอน้ำบนดวงจันทร์ยูโรปา

พู่ไอน้ำบนดวงจันทร์ยูโรปา

13 พ.ค. 2563
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
ภาพในจินตนาการของศิลปินของพู่ไอน้ำบนดวงจันทร์ยูโรปา บริวารของดาวพฤหัสบดี  (จาก NASA/ESA/K. Retherford/SwRI/SYFY.)

ดวงจันทร์ยูโรปาของดาวพฤหัสบดี เป็นดินแดนที่น่าพิศวงที่สุดแห่งหนึ่งในระบบสุริยะ ดวงจันทร์ดวงนี้มีมหาสมุทรบาดาลที่อาจมีสภาพแวดล้อมเอื้อต่อการมีสิ่งมีชีวิต นอกจากนี้ยังพบสิ่งที่คล้ายกับพู่ไอน้ำพ่นออกมาจากพื้นผิวของยูโรปาอีกด้วย ล่าสุด (18 พฤศจิกายน 2562) นักดาราศาสตร์พบหลักฐานใหม่ที่ช่วยสนับสนุนว่ามีไอน้ำพ่นออกมาจากผิวยูโรปาจริง



ก่อนหน้านี้เคยมีการพบพู่ไอน้ำบนดวงจันทร์เอนเซลาดัสซึ่งเป็นดวงจันทร์ของดาวพฤหัสบดีอีกดวงหนึ่งมาแล้ว หลักฐานที่พบบนดวงจันทร์ดวงนี้เด่นชัดมาก แสดงถึงแนวของพู่ไอน้ำที่พ่นออกมาจากรอยแตกของผิวที่เต็มไปด้วยน้ำแข็ง ส่วนดวงจันทร์ยูโรปาก็เป็นที่สันนิษฐานมานานว่าน่าจะมีสิ่งนี้เช่นเดียวกัน แต่ก็ยังขาดหลักฐานยืนยัน

ภาพดวงจันทร์ยูโรปาที่เกิดจากการผนวกภาพที่ถ่ายโดยยานกาลิเลโอกับภาพที่ถ่ายโดยกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิลในปี 2557 และ 2559 (จาก NASA/ESA/W. Sparks (STScI)/USGS Astrogeology Science Center/JPL.)

ภาพผนวกจากกยานกาลิเลโอกับกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิลที่ถ่ายในปี 2559 แสดงสิ่งที่ดูเหมือนเดือยยื่นออกมาจากขอบดวงด้านซ้ายล่าง เชื่อว่าเป็นพู่ไอน้ำที่พุ่งขึ้นมาจากพื้นผิว
 (จาก NASA/ESA/W. Sparks (STScI)/USGS Astrogeology Science Center.)



ลูคัส พากานีนี นักวิทยาศาสตร์จากนาซาประเมินว่าปริมาณน้ำที่พ่นขึ้นมามีมากถึง 2,400 กิโลกรัมต่อวินาที ด้วยอัตรานี้สามารถเติมสระว่ายน้ำมาตรฐานโอลิมปิกได้เต็มภายในไม่กี่นาที

สิ่งหนึ่งที่ต่างกันระหว่างพู่ไอน้ำของเอนเซลาดัสกับของยูโรปาก็คือความถี่ที่เกิดขึ้น ในขณะที่บนเอเซลาดัสเกิดพู่ไอน้ำขึ้นเป็นปกติ แต่บนยูโรปาเกิดขึ้นไม่บ่อยนัก โดยพบเพียงครั้งเดียวจากการสำรวจเป็นเวลา 17 วันในระหว่างปี 2559-2560 การที่พบหลักฐานของไอน้ำเพียงบางครั้ง นักดาราศาสตร์จึงเชื่อว่าพู่ไอน้ำบนยูโรปาเป็นปรากฏการณ์เพียงชั่วครั้งชั่วคราว

พู่ไอน้ำบนดวงจันทร์เอนเซลาดัส ถ่ายโดยยานแคสซีนี นักดาราศาสตร์พบหลักฐานว่าที่ดวงจันทร์ยูโรปาก็อาจมีสิ่งนี้เหมือนกัน  (จาก NASA Science)


หลักฐานล่าสุดที่สนับสนุนทฤษฎีพู่ไอน้ำของยูโรปาได้รับการเปิดเผยเมื่อต้นเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา โดยนักวิทยาศาสตร์จากโครงการวิจัยระบบสุริยะของสถาบันมักซ์พลังค์ในเยอรมนี นำโดย เอเลียส เราส์ซอส ได้สร้างแบบจำลองของดวงจันทร์ยูโรปาด้วยคอมพิวเตอร์  แล้วเทียบกับผลที่ได้จากยานอวกาศทั้งจากยานกาลิเลโอ ผลปรากฏว่าเงื่อนไขเดียวที่จะทำให้เกิดผลตรงกับที่กาลิเลโอตรวจพบคือมีพู่ไอน้ำพุ่งขึ้นมาจากพื้นผิวยูโรปา

อย่างไรก็ตาม นักดาราศาสตร์หลายคนยังไม่ปักใจเชื่อนักว่าดวงจันทร์เอนเซลาดัสจะมีพู่ไอน้ำจริงเช่น ฟิล เพลต  นักดาราศาสตร์เจ้าของเว็บ badastronomy.com ให้ความเห็นว่า เรื่องพู่ไอน้ำบนยูโรปาแม้จะเป็นไปได้ แต่จำนวนครั้งที่พบหลักฐานเทียบกับจำนวนครั้งที่สำรวจน้อยเกินกว่าที่จะยืนยันได้ร้อยเปอร์เซ็นต์ เขาคาดหวังว่า ภารกิจยูโรปาคลิปเปอร์ของนาซาที่จะออกไปสำรวจในเร็ว ๆ นี้จะให้คำตอบที่ชัดเจนได้