สมาคมดาราศาสตร์ไทย

พบดาวฤกษ์สลับขั้วแม่เหล็ก

พบดาวฤกษ์สลับขั้วแม่เหล็ก

3 มี.ค. 2551
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
เมื่อไม่กี่สัปดาห์ก่อน ดวงอาทิตย์ของเราเพิ่งมีการสลับขั้วแม่เหล็กไป อันถือเป็นการเริ่มต้นของวัฏจักรสุริยะใหม่ แต่อย่าคิดว่าดาวฤกษ์ที่สลับขั้วแม่เหล็กได้มีแต่ดวงอาทิตย์เท่านั้น ดาวดวงอื่นก็สลับได้ด้วย

คณะนักดาราศาสตร์จากนานาชาติที่ประกอบด้วย เอฟเจนยา ชโคลนิค จากมหาวิทยาลัยฮาวายรายงานว่าได้พบดาวเทาคนเลี้ยงสัตว์ (tau Bootis) ซึ่งเป็นดาวฤกษ์คล้ายดวงอาทิตย์ดวงหนึ่งได้สลับขั้วแม่เหล็กเมื่อปีที่แล้ว

เป็นที่รู้กันมามานานว่าสนามแม่เหล็กของดวงอาทิตย์มีการสลับขั้วทุก 11 ปี ซึ่งสัมพันธ์ใกล้ชิดกับการเปลี่ยนแปลงจำนวนจุดมืดบนพื้นผิว เมื่อจำนวนจุดมืดลดลงถึงจุดต่ำสุด ก็จะเกิดการสลับขั้วขึ้น ครั้งล่าสุดที่เกิดเหตุการณ์นี้บนดวงอาทิตย์เกิดขึ้นเมื่อช่วงปีใหม่ที่ผ่านมานี้เอง

คณะนักดาราศาสตร์ที่นำโดย ชอน-ฟรังซัว โดนาตี และ เคลอร์ มูตู จากฝรั่งเศสตรวจพบการสลับขั้วแม่เหล็กของดาวเทาคนเลี้ยงสัตว์ขณะที่กำลังทำแผนที่สนามแม่เหล็กของดาวฤกษ์ต่าง ๆ ครั้งนี้เป็นครั้งแรกที่พบปรากฏการณ์แบบเดียวกันในดาวฤกษ์ดวงอื่น 

ขณะนี้นักดาราศาสตร์คณะดังกล่าวกำลังใช้กล้องแคนาดา-ฝรั่งเศส-ฮาวายบนยอดเขามานาเคอาเฝ้าติดตามดาวเทาคนเลี้ยงสัตว์อย่างใกล้ชิดว่าดาวดวงนี้จะมีการสลับขั้วแม่เหล็กอีกครั้งเมื่อใด

สิ่งที่ทำให้ดาวเทาคนเลี้ยงสัตว์น่าสนใจยิ่งขึ้นก็คือดาวดวงนี้มีดาวเคราะห์ยักษ์เป็นบริวารอยู่ดวงหนึ่งด้วย บริวารดวงนี้โคจรอยู่ใกล้ดาวฤกษ์มาก (ราวหนึ่งในยี่สิบของระยะทางจากโลกถึงดวงอาทิตย์) และมีมวลมากถึง 6.5 เท่าของดาวพฤหัสบดี มวลที่สูงมากและความใกล้ของดาวบริวารทำให้แรงน้ำขึ้นลงดาวฤกษ์มีรอบการหมุนรอบตัวเองพ้องกับการโคจรรอบของดาวบริวาร เป็นปรากฏการณ์เดียวกับที่ทำให้ดวงจันทร์หมุนรอบตัวเองเท่ากับคาบการโคจรรอบโลกซึ่งเป็นเหตุให้ดวงจันทร์หันด้านเดียวเข้าหาโลกตลอดเวลา

การที่นักดาราศาสตร์พบการสลับขั้วแม่เหล็กของดาวเทาคนเลี้ยงสัตว์ได้จากการสำรวจเป็นเวลาเพียงสองปี จึงเป็นไปได้ว่าปรากฏการณ์นี้อาจเกิดขึ้นบ่อยกว่าดวงอาทิตย์ และเป็นไปได้ว่าดาวเคราะห์ยักษ์มีส่วนในการปั่นสนามแม่เหล็กของดาวฤกษ์แม่ด้วย ในช่วงหลายปีต่อจากนี้ นักดาราศาสตร์คณะของมูตูจะเฝ้าติดตามความเป็นไปของดาวเทาคนเลี้ยงสัตว์ต่อไปว่าการสลับขั้วแม่เหล็กครั้งต่อไปจะเกิดขึ้นเมื่อใด เป้าหมายสำคัญคือเพื่อทำความเข้าใจว่าสนามแม่เหล็กของดาวฤกษ์และของดวงอาทิตย์ทำงานอย่างไรให้ดีขึ้น 

ดาวเทาคนเลี้ยงสัตว์มีมวลมากกว่าดวงอาทิตย์ราว 20 เปอร์เซ็นต์ อยู่ห่างจากโลก 51 ปีแสง สว่างพอจะมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ปรากฏอยู่ใกล้ดาวดวงแก้ว

ที่มา: