สมาคมดาราศาสตร์ไทย

เรื่องรอยทางบนดวงจันทร์โฟบอสยังไม่จบ

เรื่องรอยทางบนดวงจันทร์โฟบอสยังไม่จบ

24 พ.ย. 2565
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
ดาวอังคารมีดวงจันทร์บริวารสองดวง ชื่อ โฟบอส และ ดีมอส ดวงจันทร์ทั้งสองมีขนาดเล็กมากเมื่อเทียบกับดาวอังคารเอง 

แม้จะมีขนาดเล็ก แต่นักดาราศาสตร์ให้ความสนใจบริวารของดาวอังคารมาก โดยเฉพาะโฟบอส ปัจจุบันโฟบอสโคจรรอบดาวอังคารด้วยคาบ ชั่วโมง 39 นาที แต่วงโคจรของโฟบอสไม่เสถียร การคำนวณพบว่าดวงจันทร์ดวงนี้กำลังตีวงเข้าใกล้ดาวอังคารอย่างช้า ๆ ด้วยอัตรา 1.8 เซนติเมตรต่อปี และในอีกประมาณ 100 ล้านปีข้างหน้า โฟบอสจะถูกแรงน้ำขึ้นลงของดาวอังคารฉีกออกเป็นชิ้น ๆ กลายเป็นเศษหินและฝุ่นที่โคจรรอบดาวอังคาร เมื่อนั้นดาวอังคารจะกลายเป็นดาวเคราะห์มีวงแหวนเช่นเดียวกับดาวเสาร์ 

ดวงจันทร์โฟบอส บริวารของดาวอังคาร 

นักดาราศาสตร์บางคนถึงกับกล่าวว่า กระบวนการดังกล่าวได้เริ่มเกิดขึ้นแล้ว หลักฐานสำคัญคือร่องตื้นยาวที่พาดอยู่ทั่วพื้นผิวของโฟบอส และทั้งหมดมีแนวเกือบขนานกัน ซึ่งแสดงถึงการ "ฉีก" โฟบอสอย่างชัดเจน

กระบวนการนี้ก็พบได้บนดวงจันทร์เอนเซลาดัสของดาวเสาร์เหมือนกัน บนพื้นผิวที่เต็มไปด้วยน้ำแข็งของเอนเซลาดัสมีรอยยาวหลายเส้นขนานกันที่ใกล้กับขั้วใต้ ซึ่งเป็นที่รู้จักกันนชื่อลายพาดกลอนของเอนเซลาดัส 

อย่างไรก็ตาม ยังมีทฤษฎีอื่นที่อธิบายที่มาของรอยทางบนโฟบอสต่างออกไป ในปี 2561 งานวิจัยหนึ่งที่ศึกษาโฟบอสและได้สร้างแบบจำลองด้วยคอมพิวเตอร์ อธิบายได้ว่ารอยทางบนโฟบอสเกิดจากการกลิ้งของหิน

ล่าสุด งานวิจัยของนักดาราศาสตร์คณะหนึ่งจากจากมหาวิทยาลัยชิงหัวและมหาวิทยาลัยแอริโซนาที่ตีพิมพ์ในวารสารเดอะแพลเนตทารีไซนส์เจอร์นัลเมื่อวันที่ พฤศจิกายน มีแนวคิดสนับสนุนไปในทางทฤษฎีฉีกโฟบอสมากกว่า จึงลองสร้างแบบจำลองขึ้นมาบ้างเหมือนกัน เพื่อพิสูจน์ว่าแรงน้ำขึ้นลงของดาวอังคารจะสร้างรอยทางแบบที่ปรากฏบนโฟบอสได้หรือไม่ 

จากการจำลองสถานการณ์หลายร้อยรูปแบบ พบว่ามีบางรูปแบบที่ให้ผลลัพธ์น่าสนใจ แรงน้ำขึ้นลงทำให้ชั้นหินที่เหนียวหนืดใต้พื้นผิวปริแตกเป็นทางขนานกัน ทำให้หินที่พื้นผิวชั้นบนที่ไหลลงไปเติมในรอยปรินั้น พื้นผิวด้านบนจึงปรากฏรอยยุบเป็นร่องยาวตามแนวเดียวกับรอยปริใต้พื้นผิวนั้น ดังที่ปรากฏบนโฟบอส

อย่างไรก็ตาม สภาพบางพื้นที่บนโฟบอสก็ไม่สอดคล้องกับแบบจำลองเสียทีเดียว โดยเฉพาะรอยทางที่เกิดขึ้นใกล้เขตศูนย์สูตร แต่อย่างน้อยก็แสดงว่ารอยทางบางรอยเกิดขึ้นจากรอยแตกใต้พื้นผิวที่เป็นผลจากแรงน้ำขึ้นลงจริง ซึ่งนั่นหมายความว่าฉากจบของโฟบอสได้เริ่มต้นขึ้นแล้ว

ข้อถกเถียงนี้อาจได้รับข้อยุติในอีกไม่นาน เพราะ แจ็กซา หรือองค์การอวกาศญี่ปุ่น กำลังจะดำเนินโครงการสำรวจดวงจันทร์โฟบอสโดยจะส่งยานสำรวจไปสำรวจระยะใกล้ในภารกิจชื่อ มาร์เชียนมูนส์เอกซ์พลอเรชัน คาดว่ายานสำรวจนี้จะออกเดินทางได้ในปี 2567