ดาวพุธผ่านหน้าดวงอาทิตย์ : 7 พฤษภาคม 2546

เมื่อดาวพุธหรือดาวศุกร์โคจรมาอยู่ ณ ตำแหน่งตรงกลางระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ จะทำให้เกิดปรากฏการณ์ที่เรียกว่า ”การผ่านหน้า (transit)” โดยเฉลี่ยในหนึ่งศตวรรษ ดาวพุธจะผ่านหน้าดวงอาทิตย์ประมาณ 13 ครั้ง ส่วนดาวศุกร์จะเกิดปรากฏการณ์เช่นนี้ได้ยากกว่า และจะเกิดเป็นคู่ แต่ละคู่ห่างกันนานกว่า 1 ศตวรรษ

วันพุธที่ 7 พฤษภาคม 2546 ดาวพุธจะเคลื่อนผ่านหน้าดวงอาทิตย์มองเห็นได้เกือบทั่วโลก โดยประเทศไทยจะสามารถมองเห็นได้ตลอดปรากฏการณ์ตั้งแต่ต้นจนสิ้นสุด ปรากฏการณ์นี้จะเริ่มจากสัมผัสที่ 1 ซึ่งเป็นเวลาที่ขอบดาวพุธแตะขอบดวงอาทิตย์ ซึ่งจะเกิดขึ้นในเวลาประมาณ 12.13 น. จากนั้นสัมผัสที่ 2 เป็นเวลาที่ขอบด้านตะวันออกของดาวพุธแตะกับขอบด้านตะวันออกของดวงอาทิตย์ และเป็นเวลาที่ดาวพุธเข้าไปอยู่ภายในดวงอาทิตย์ทั้งดวง เกิดขึ้นในเวลา 12.18 น. จากนั้นดาวพุธจะเคลื่อนผ่านหน้าดวงอาทิตย์กินเวลานานกว่า 5 ชั่วโมง จนไปถึงสัมผัสที่ 3 ซึ่งเป็นเวลาที่ขอบด้านตะวันตกของดาวพุธแตะกับขอบด้านตะวันตกของดวงอาทิตย์ ซึ่งเป็นเวลา 17.25 น. จากนั้นอีกประมาณ 5 นาที ดาวพุธจะออกจากดวงอาทิตย์หมดทั้งดวง เป็นการสิ้นสุดปรากฏการณ์ ณ เวลา 17.30 น.


เนื่องจากดาวพุธมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางเพียง 1/194 ของดวงอาทิตย์ ทำให้ดาวพุธมีขนาดเล็กมาก ปรากฏเป็นเพียงจุดดำเล็ก ๆ จุดหนึ่ง หากต้องการดูดาวพุธให้เห็นเป็นดวง จำเป็นต้องใช้กล้องโทรทรรศน์กำลังขยายประมาณ 50-100 เท่าขึ้นไปในการส่องดู ซึ่งแน่นอนว่าจะต้องมีแผ่นกรองแสงเช่นเดียวกับที่ใช้ดูสุริยุปราคาบางส่วนในการดูปรากฏการณ์นี้ ดาวพุธผ่านหน้าดวงอาทิตย์ไม่ได้เกิดขึ้นทุกๆ ครั้งที่ดวงอาทิตย์ ดาวพุธ และโลก โคจรมาอยู่ในแนวเดียวกันในระนาบสุริยวิถี เนื่องจากวงโคจรของดาวพุธทำมุมเอียงกับระนาบที่โลกโคจรรอบดวงอาทิตย์ การผ่านหน้าจะเกิดเฉพาะช่วงที่ดาวพุธโคจรมายังตำแหน่งใกล้จุดโนดลง และจุดโนดขึ้นในวงโคจรของตนเอง ซึ่งจะตรงกับช่วงประมาณวันที่ 8 พฤษภาคม และ 10 พฤศจิกายน ตามลำดับ ปรากฏการณ์ดาวพุธผ่านหน้าดวงอาทิตย์ที่มองเห็นได้ในประเทศไทยระหว่างปี พ.ศ. 2501-2600 แสดงในตาราง




สิ่งสำคัญที่สุดในการสังเกตปรากฏการณ์ที่เกี่ยวข้องกับดวงอาทิตย์ คือ หลีกเลี่ยงอันตรายอันเนื่องมาจากแสงสว่างของดวงอาทิตย์ อย่าดูดวงอาทิตย์โดยตรง การสังเกตดาวพุธผ่านหน้าดวงอาทิตย์ จำเป็นต้องดูผ่านกล้องโทรทรรศน์ที่มีกำลังขยายสูงพอประมาณ เพื่อจะทำให้มองเห็นดาวพุธเป็นดวงกลมได้ ท่านที่มีกล้องโทรทรรศน์แต่ไม่มีแผ่นกรองแสง อาจใช้เทคนิคการฉายภาพลงบนฉากรับภาพเช่นเดียวกับการดูสุริยุปราคาบางส่วน และอย่าให้ผู้ที่ไม่รู้หรือเด็กส่องเข้าไปที่กล้องโดยตรง ซึ่งจะเป็นอันตรายต่อดวงตา รวมทั้งไม่ฉายภาพทิ้งไว้เป็นเวลานาน ควรหาฝามาครอบปิดหน้ากล้องในบางช่วง เพื่อหลีกเลี่ยงความร้อนที่อาจสูงเกินไปจากการรับแสงอาทิตย์เป็นเวลานาน



ที่มา : Fred Espenak - NASA/GSFC