รายงานการสังเกตการณ์ฝนดาวตกสิงโต 16-18 พฤศจิกายน 2541

คณะที่ผมเดินทางไปด้วยนี้เป็นคณะจากภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย นำโดย ผศ.ดร.เดวิด รูฟโฟโล โดยความสนับสนุนจากภาควิชา การไปครั้งนี้ มิได้หวังผลทางวิชาการ เนื่องจากเราศึกษาดวงอาทิตย์และกระบวนการในลมสุริยะเป็นส่วนใหญ่ อย่างไรก็ตามการสังเกตการณ์ต่าง ๆ จะเป็นประโยชน์ในการเพิ่มพูนประสบการณ์ ส่งเสริมความรู้ความเข้าใจ และการศึกษารวบรวมข้อมูลการเกิดฝนดาวตกครั้งนี้เป็นอย่างดี

เราออกเดินทางกันตั้งแต่ช่วงเย็นของวันจันทร์ที่ 16 พฤศจิกายน ไปตามเส้นทางผ่าน จ.ปราจีนบุรี โดยมีจุดหมายที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จ.นครราชสีมา ระหว่างพักแวะที่ ปั๊มน้ำมัน มีคนเตือนเราเรื่องช้างบนเขาใหญ่ว่าอาจกีดขวางบนถนน ปรากฏว่าได้พบจริง ๆ ดีที่เขาหลบให้ เราจึงไม่ต้องหยุดรอนานนัก ผมมองดูท้องฟ้าไปเกือบตลอดทางนับตั้งแต่เข้าสู่เขตเขาใหญ่ ท้องฟ้าปลอดโปร่งแจ่มใสมาก จนเห็นทางช้างเผือกและบริเวณถุงถ่าน ในกลุ่มดาวหงส์ได้ชัดเจน คืนนี้ผมแทบแยกดาวเสาร์จากดาวฤกษ์อื่นไม่ออก เพราะความที่มีดาวอยู่เต็มท้องฟ้านั่นเอง แต่จำได้ว่าดาวเสาร์ อยู่เกือบตรงกลางระหว่างดาวพฤหัสบดี กับกระจุกดาวลูกไก่จึงบอกได้ง่ายขึ้น เมื่อถึงบ้านพัก ในเขตอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ราว 3 ทุ่มเศษ เราก็ออกดูดาวกันอย่างกระตือรือร้น จุดที่เราดูดาวกันคืนนี้เป็นลานกว้าง หลายคนนำเสื่อและถุงนอนมาด้วย เพราะอย่างน้อยผมและอีกหลายคน คงเต็มใจที่อยู่ดูดาวตกคืนนี้จนถึงเช้า ท้องฟ้าขณะนั้นปลอดโปร่งเห็นดาวระยิบระยับ ขอบฟ้ามีต้นไม้บังเล็กน้อยแต่ไม่เป็นอุปสรรค

ระหว่างที่เฝ้ารอเวลาเที่ยงคืนที่ยังมาไม่ถึงนี้ เรามองหาวัตถุท้องฟ้าต่าง ๆ และชักชวนกันดู นับตั้งแต่ที่สว่างสุกใส อย่างดาวพฤหัสบดีกับดาวบริวาร กระจุกดาวลูกไก่ กาแล็กซีแอนดรอเมดา กระจุกดาวและเนบิวลาต่าง ๆ ไปจนถึงที่ต้องใช้กล้องส่องหาและเทียบกับแผนที่ดาวอย่างดาวเคราะห์น้อยซีรีส

ระหว่างนี้เราเห็นดาวตกจากกลุ่มดาววัวได้บ้าง จนกระทั่งใกล้เวลาเที่ยงคืน เราเริ่มเห็นดาวตกลีโอนิดส์พุ่งขึ้นมา จากยอดไม้สู่ท้องฟ้าเบื้องบน ทำให้หลายคนเริ่มตื่นเต้น จนเที่ยงคืนเศษมีดาวตกดวงหนึ่ง พุ่งจากฟ้าด้านตะวันออกสู่ฟ้าด้านตะวันตกเป็นทางยาวราว 140-150 องศา! ทำให้เราทุกคนต้องมองตามชนิด ที่เรียกว่าต้องเหลียวหลัง (ทุกคนกำลังหันหน้าไปทางทิศตะวันออก)

หลังจากนั้นมีดาวตกบ้างเป็นระยะ ๆ ทิ้งช่วงห่างกันบ้าง เนื่องจากการคาดหมายก่อนหน้านี้เชื่อว่า ดาวตกจะมีมากในคืนถัดไป ประกอบกับท้องฟ้าเริ่มมีเมฆบาง ๆ คล้ายหมอกมาปกคลุม ทำให้หลายคนชะล่าใจเข้านอนก่อน เหลืออยู่ราว 10-20 คน แม้แต่ผมเองก็ยังคิดว่าพรุ่งนี้จะบันทึก จำนวนดาวตกอย่างละเอียด คืนนี้ผมจึงดูและนับเพียงอย่างเดียว ชั่วโมงแรกหลังเที่ยงคืนผ่านไป เราช่วยกันนับได้ 18 ดวง ซึ่งทุกดวงล้วนสว่างน่าดูทั้งนั้น พวกเรามีทั้งตั้งหน้าตั้งตาดูและหลับ ๆ ตื่น ๆ ตามเสียงโห่ร้องของคนรอบข้าง ปรากฏว่ายิ่งดึกยิ่งมีอัตราการเกิดมากขึ้น ตอนนี้ทุกคนต่างหลับไม่ลง และเมฆบาง ๆ ที่ปกคลุมท้องฟ้าก่อนหน้านี้ก็เริ่มจางหายไป มีบางครั้งที่ผมมองไม่เห็นดาวตกโดยตรงเพราะหันหลังให้ แต่ก็เห็นแสงสว่างจากดาวตกที่กระทบใบหน้าคนข้างหน้าได้ชัดเจน ที่สว่างมาก ๆ อย่างนี้อาจเรียกว่า ลูกไฟ (fireball) มีหลายดวงที่ก่อให้เกิดลักษณะคล้ายควันที่เรียกว่า persistent train ค้างอยู่นานหลายวินาทีจนถึงหลายนาที นอกจากนี้ยังมีการเปลี่ยนแปลงรูปร่าง และค่อย ๆ จางหายไปตามความแปรปรวนในบรรยากาศด้วย รวมทั้งบางดวงดูคล้ายการระเบิดออก นอกจากนี้ทุกคนสังเกตเห็นว่า ดาวตกที่เกิดใกล้จุดเรเดียนต์ จะเป็นขีดสั้น และสว่างมาก

ใกล้เช้ามืดของวันนั้นเราเห็นการสว่างจ้าของดาวเทียมอิริเดียม (Iridium flare) ดวงหนึ่งทางทิศใต้ ดวงจันทร์โผล่พ้นยอดไม้ทางทิศตะวันออก เวลาราว 5 นาฬิกาเศษ ท้องฟ้าเริ่มสว่างขึ้น แต่สิ่งที่ยังฉุดรั้งเราไว้ คือดาวตกที่เพิ่มขึ้นทุกที ประมาณได้ราว 4 ดวงต่อนาที! บางครั้งมีบ่อยจนรู้สึกเหมือนกับว่าจะนับไม่ทันเลยทีเดียว จนถึง 6 นาฬิกาเศษ ท้องฟ้าสว่างมากแล้ว เบ็ดเสร็จคืนนี้เรานับได้มากกว่า 540 ดวง ตลอดเวลาราว 8-9 ชั่วโมง ใต้ผืนฟ้าที่ปลอดโปร่งเกือบตลอดเวลา สำหรับผมแล้ว ดาวตกคืนนี้เป็นดาวตกที่งดงามและน่าดูที่สุดตั้งแต่เคยเห็นมา และยังนับเป็นคืนที่ปรากฏ fireball มากที่สุดคืนหนึ่งในรอบหลายปี

หลังจากนั้นผมเข้านอน และตื่นอีกครั้งในอีก 2-3 ชั่วโมงถัดมา ช่วงสายถึงบ่ายของวันนั้นเรามีโปรแกรม ที่จะท่องเที่ยวดูน้ำตก และธรรมชาติที่งดงาม ระหว่างที่กำลังรอขึ้นรถ เวลา 9.42 น. ผมบังเอิญมองเห็นดาวตก (เชื่อว่าน่าจะเป็น fireball เพราะเห็นในเวลากลางวัน) ดวงหนึ่งทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ เป็นเวลาสั้น ๆ ใกล้ขอบฟ้า มีคนบอกว่าเห็นเหมือนผมด้วย ช่วงระหว่างการเดินทางไปน้ำตก เราได้ทักทายกับลิงหลายตัวบนท้องถนน ผมมีเวลางีบหลับอีกเล็กน้อยตอนบ่ายแก่ ๆ ก่อนจะเตรียมตัวเดินทางไปยังจุดที่ทางเขาใหญ่จัดไว้ให้ ปรากฏว่ามีผู้คนหลายพันคนมาอยู่ในที่ดังกล่าว ช่วงหัวค่ำผมเริ่มเป็นกังวลกับเมฆฝนและฟ้าแลบที่ปรากฏอยู่ไกล ๆ ทางด้านตะวันออก ประกอบกับกระแสลมที่เป็นลมจากฝั่งทะเลจีนใต้ อาจพาฝนมายังพื้นที่ ๆ เราอยู่ ปรากฏว่ามาจริง ๆ ครอบคลุมฟ้าเกือบทั้งหมด มีฝนตกเล็กน้อย จากนั้นก็ผ่านไป ฟ้าปลอดโปร่งสดใสกลับมาอีกครั้ง ดาวตกคืนนี้มีไม่มากอย่างที่คิด แถมยังน้อยกว่าคืนที่ผ่านมาเสียอีก โดยมีถี่ขึ้นตอนช่วง 3 นาฬิกาเศษและลดลง นอกจากนี้ยังรู้สึกว่า อัตราการเกิดกำลังลดลงเรื่อย ๆ

เราเดินทางกลับกันในเช้าวันนั้นถึงกรุงเทพฯ ราวเที่ยงวัน ผมเช็คข่าวและข้อมูลจากอินเทอร์เน็ต พร้อมกับส่งรายงานไปยัง Peter Jenniskens กับ Gary Kronk ผู้เชี่ยวชาญด้านดาวตกและ Rainer Arlt ที่ International Meteor Organization ซึ่งเป็นแหล่ง รวบรวมข้อมูลการเกิดดาวตกจากทั่วโลก แม้คนจำนวนมากจะรู้สึกผิดหวังกับการ มาดูดาวตกครั้งนี้ แต่สำหรับผมและใครหลายคนในคณะของเรา รู้สึกยิ่งกว่าคุ้มที่ได้มา ดาวตกกว่า 500 ดวง เมื่อคืนวันที่ 16 ยังติดตาตรึงใจผมอยู่เลย แล้วพบกันอีกปีหน้าครับ!