สมาคมดาราศาสตร์ไทย

พฤติกรรมใหม่ของรังสีเอกซ์จากการลุกจ้า

พฤติกรรมใหม่ของรังสีเอกซ์จากการลุกจ้า

13 มิ.ย. 2545
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)


ในที่ประชุมสมาคมดาราศาสตร์อเมริกาที่เมืองอัลบูเคอเรสก์ เมื่อวันที่ มิถุนายนที่ผ่านมา นักดาราศาสตร์ได้แสดงผลการสำรวจดวงอาทิตย์ที่ได้จากยาน RHESSI (Ramaty High-Energy Solar Spectroscopic Imager) ซึ่งเป็นข้อมูลเบื้องต้นหลังจากที่ยานได้ออกประจำการอวกาศมาเป็นเวลาสามเดือน ข้อมูลนี้ได้การค้นพบพฤติกรรมของรังสีเอกซ์ที่น่าสนใจหลายอย่าง เรื่องที่น่าสนใจที่สุดคือ ก่อนที่จะเกิดการลุกจ้าบนดวงอาทิตย์ซึ่งมักสังเกตและถ่ายภาพได้ในย่านความถี่อัลตราไวโอเลต จะเกิดการปะทุรังสีเอกซ์รุนแรงออกมาก่อน ซึ่งก่อนหน้านี้นักดาราศาสตร์เคยเชื่อว่าการปะทุของรังสีทั้งสองย่านนี้จะเกิดขึ้นพร้อมกัน นอกจากนี้ยังพบว่ามีการปะทุรังสีเอกซ์ขนาดย่อมเกิดขึ้นอย่างสม่ำเสมอเกือบทั่วทั้งผิวของดวงอาทิตย์อีกด้วย เมื่อนำข้อมูลใหม่นี้รวมกับข้อมูลจากดาวเทียมดวงอื่นเช่น เทรซ (TRACE--Transition Region and Coronal Explorer) ซึ่งสำรวจดวงอาทิตย์ในย่านความถี่อียูวี (extreme ultraviolet) ทำให้นักดาราศาสตร์สามารถมองเห็นภาพของกระบวนการเกิดการลุกจ้าบนผิวดวงอาทิตย์อย่างชัดเจนและลึกซึ้งกว่าที่เคยมีมา 

จากข้อมูลใหม่ที่ได้มานี้ ทำให้นักดาราศาสตร์สามารถคาดการณ์ได้ว่าจะเกิดการลุกจ้าขึ้นที่ใดและเวลาใด รวมทั้งจำแนกรูปแบบของการลุกจ้าได้ด้วย 

จนถึงปัจจุบัน ยานได้ตรวจพบการลุกจ้าที่สำคัญมาแล้วกว่า 100 ครั้ง เฉลี่ยแล้วมากกว่าวันละครั้ง 

การค้นพบการลุกจ้าขนาดจิ๋วมากมายทั่วทั้งดวงที่เกิดขึ้นแทบทุกนาทีอาจช่วยอธิบายได้ว่าเหตุใดคอโรนาของดวงอาทิตย์จึงมีอุณหภูมิสูงกว่าโครโมสเฟียร์ที่อยู่เบื้องล่างถึงกว่า 200 เท่า นักดาราศาสตร์สันนิษฐานว่า การยุบตัวกระทันหันของสนามแม่เหล็กจะเร่งความเร็วของอิเล็กตรอนให้พุ่งขึ้นสู่เบื้องบนและกระแทกเข้ากับก๊าซแน่นบริเวณชั้นล่างของคอโรนา ซึ่งเป็นกลไกการถ่ายเทพลังงานไปสู่คอโรนา 

แม้ว่าช่วงเวลาทำงานของ RHESSI จะไม่ตรงกับช่วงสูงสุดของดวงอาทิตย์ซึ่งผ่านไปแล้วถึงสองปี แต่ก็ไม่เป็นปัญหาสำหรับอุปกรณ์ความไวสุดยอดของยานนี้ นักดาราศาสตร์ผู้ควบคุมโครงการกล่าวว่ายานจะสามารถสำรวจต่อไปได้และจะพบข้อมูลที่ล้ำค่าได้ตลอดจนถึงช่วงต่ำสุดของดวงอาทิตย์เลยทีเดียว 

ยาน RHESSI ผู้เปิดเผยความลับของการลุกจ้าของดวงอาทิตย์

ยาน RHESSI ผู้เปิดเผยความลับของการลุกจ้าของดวงอาทิตย์

ที่มา: