ตื่นเต้นกับผลงานของ “ทายาทฮับเบิล” อย่างกล้องโทรทรรศน์เจมส์เวบบ์กันมาพอสมควรแล้ว ถึงเวลามาทำความรู้จัก “แม่ของฮับเบิล” กันบ้าง

แนนซี เกรซ โรมัน เกิดเมื่อปี 2468 ที่รัฐเทนเนสซี เธอเติบโตขึ้นมาในครอบครัวที่รักวิทยาศาสตร์ มีพ่อเป็นนักวิทยาศาสตร์ ในวัยเด็ก แม่ของแนนซีมักจะพาเธอออกสำรวจโลกกว้างและความมหัศจรรย์ของดวงดาว นั่นทำให้เธอเป็นคนรักดาราศาสตร์ตั้งแต่เด็ก และใฝ่ฝันอยากเป็นนักดาราศาสตร์ตั้งแต่เรียนอยู่เกรด 7

โรมันจบปริญญาตรีด้านดาราศาสตร์จากสวอร์ทมอร์ในปี 2489 หลังจากจบปริญญาเอกจากมหาวิทยาลัยชิคาโกในปี 2492 เธอก็เข้าทำงานในหอดูดาวเยอร์คีส์ ที่นี่เธอได้ทำงานวิจัยโดยเน้นไปที่การกำเนิดดาวฤกษ์และดาราจักร เธอได้สำรวจองค์ประกอบของดาวฤกษ์ที่อยู่ในใจกลางดาราจักร และสำรวจสเปกตรัมของดาวฤกษ์เป็นจำนวนมาก


ต่อมาเธอได้เข้าทำงานที่ห้องทดลองนาวีสหรัฐ และเมื่อองค์การนาซาก่อตั้งขึ้น ห้องทดลองนาวีสหรัฐก็กลายมาเป็นศูนย์การบินอวกาศกอดดาร์ดของนาซา โรมันจึงเป็นส่วนหนึ่งของนาซาตั้งแต่นั้น

ขณะที่นาซามุ่งความสนใจไปที่การเดินทางในอวกาศและการพิชิตดวงจันทร์ แต่โรมันกลับทุ่มเทให้แก่การพัฒนากล้องโทรทรรศน์อวกาศ

ขณะนั้นแม้เป็นที่ทราบกันดีว่า การสังเกตท้องฟ้าจากเหนือชั้นบรรยากาศโลกจะมีข้อได้เปรียบเหนือการตั้งกล้องบนพื้นโลก แต่ไม่มีใครทราบวิธีว่าจะควบคุมให้ดาวเทียมที่ลอยอยู่บนวงโคจรหันเหไปยังเป้าหมายที่ต้องการด้วยความแม่นยำได้อย่างไร เพราะเทคโนโลยีดาวเทียมขณะนั้นยังอยู่ในช่วงเริ่มต้น การพยายามเอากล้องโทรทรรศน์ไปลอยอยู่บนฟ้าจึงเป็นแนวคิดที่ล้ำยุคล้ำสมัยไปมาก

ในฐานะของหัวหน้าฝ่ายดาราศาสตร์ โรมันมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการพัฒนาโครงการโอเอสโอ (Orbiting Solar Observatories) และโครงการโอเอโอ (Orbiting Astronomical Observatories)  ซึ่งถือเป็นกล้องโทรทรรศน์อวกาศรุ่นบุกเบิก 


กล้องโทรทรรศน์อวกาศรุ่นแรกทั้งสองโครงการสำรวจอวกาศในย่านรังสีอัลตราไวโอเลต สำรวจวัตถุท้องฟ้ากว่า 1,200 วัตถุ ค้นพบว่าดาวหางทุกดวงมีชั้นของเมฆไฮโดรเจนห่อหุ้มอยู่ และอื่น ๆ อีกมากมาย
 
ผู้ที่รับไม้ต่อจากโรมันคือ ไลแมน สปิตเซอร์ ซึ่งมีความคิดที่จะสร้างกล้องโทรทรรศน์อวกาศที่ทำงานในย่านแสงขาว หรือแสงที่ตามองเห็น โรมันก็มีส่วนสนับสนุนในการของบพัฒนาโครงการดังกล่าว เพราะเชื่อว่าหอดูดาวลอยฟ้าเช่นนี้จะพาให้การศึกษาอวกาศก้าวหน้าไปอีกมาก 

ก่อนที่จะเกษียณอายุ เธอยังมีส่วนช่วยในการก่อตั้งสถาบันวิทยาศาสตร์กล้องโทรทรรศน์อวกาศ (STScI) ซึ่งเป็นองค์กรที่ดูแลกล้องโทรทรรศน์อวกาศโดยเฉพาะ โดยกล้องแรกที่อยู่ในความรับผิดชอบของสถาบันนี้ก็คือกล้องฮับเบิลนั่นเอง นอกจากนี้ยังเป็นผู้มีส่วนผลักดันให้เกิดโครงการดาวเทียมไอยูอี (International Ultraviolet Explorer) และดาวเทียมโคบี (COsmic Background Explorer) อีกด้วย


กล้องโทรทรรศน์อวกาศในยุคต่อมา ไม่ว่าจะเป็นกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิล กล้องโทรทรรศน์อวกาศเคปเลอร์ กล้องโทรทรรศน์อวกาศสปิตเซอร์ ล้วนแต่มีรากฐานมาจากการพัฒนาของสองโครงการของโรมันทั้งสิ้น

โรมันเกษียณอายุไปในปี 2522 นานก่อนที่กล้องฮับเบิลจะได้ขึ้นสู่อวกาศ แต่ผลงานของเธอในโครงการกล้องโทรทรรศน์อวกาศก่อนหน้าเป็นการพิสูจน์ให้เห็นว่าวิทยาศาสตร์เหนือชั้นบรรยากาศมีความสำคัญเพียงใด เป็นแรงผลักดันให้โครงการกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิลได้เกิดขึ้น 

ผลงานที่กล้องฮับเบิลสร้างขึ้นมาตลอดสามทศวรรษที่ผ่านมา ได้พิสูจน์ถึงคุณค่าของตัวกล้องและของการพัฒนากล้องโทรทรรศน์อวกาศเองอย่างเด่นชัด การนำกล้องโทรทรรศน์ขึ้นไปเหนือชั้นบรรยากาศทำให้นักดาราศาสตร์ได้เห็นสิ่งที่ไม่เคยเห็นมาก่อน ทั้งดาราจักรที่อยู่ไกลโพ้นสุดขอบเอกภพ ได้เห็นดาวฤกษ์ที่กำลังก่อร่างสร้างตัว เห็นดาวเคราะห์ของระบบสุริยะอื่น ฮับเบิลทำให้นักดาราศาสตร์ได้เห็นว่าดาราจักรที่กำลังชนกันมีอันตรกิริยาต่อกันอย่างไร ฮับเบิลทำให้เราทราบว่าทุกดาราจักรมีหลุมดำขนาดมหึมาอยู่ที่ใจกลาง ทำให้เราทราบว่าเอกภพกำลังขยายตัวด้วยอัตราที่เร็วขึ้น และอื่น ๆ อีกมากมายเหลือคณานับ


แนนซี เกรซ โรมัน เสียชีวิตในปี 2561 แต่ชื่อของเธอจะยังคงอยู่คู่ท้องฟ้าไปอีกนาน ในปี 2563 องค์การนาซาได้ประกาศว่า กล้องโทรทรรศน์อวกาศกล้องใหม่ที่เดิมชื่อ ดับเบิลยูเฟิรสต์ (WFIRST—the Wide Field InfraRed Survey Telescope) ได้ชื่อใหม่เป็น กล้องโทรทรรศน์อวกาศแนนซีเกรซโรมัน เพื่อเป็นเกียรติแก่นักดาราศาสตร์ผู้ที่ได้ชื่อว่าเป็น “แม่ของฮับเบิล” ผู้นี้

กล้องโทรทรรศน์อวกาศแนนซีเกรซโรมัน เป็นกล้องโทรทรรศน์อวกาศรุ่นต่อไปขององค์การนาซา มีกำหนดจะปล่อยขึ้นสู่อวกาศในปี 2570 โปรดติดตามรายละเอียดเกี่ยวกับกล้องกล้องนี้ในโอกาสต่อไป