ปรากฏการณ์หายาก สังเกตดาวศุกร์ทั้งเช้าและเย็นในวันเดียวกัน (Dual Visibility of Venus)

วันที่ 19-21 มีนาคม 2025 จะเป็นช่วงเวลาพิเศษสำหรับนักดาราศาสตร์ และผู้ที่สนใจการสังเกตท้องฟ้า เพราะเราจะมีโอกาสสังเกตดาวศุกร์ได้ทั้งในช่วง ตอนเช้ารุ่งสาง (Morning Star) และช่วงหัวค่ำ (Evening Star) 
ในวันเดียวกัน ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ที่พบได้ไม่บ่อย เรียกกันว่า "Dual Visibility of Venus” ครั้งต่อไปที่เราจะสามารถสังเกตการณ์ดาวศุกร์ทั้งในตอนเช้าและตอนเย็นในวันเดียวกันได้อีก จะเกิดขึ้นในปี 2033

ทำไม Dual Visibility of Venus ถึงเกิดขึ้น?

โดยปกติ ดาวศุกร์เป็นดาวเคราะห์ที่มองเห็นได้ง่ายที่สุดในท้องฟ้าหลังพระอาทิตย์ตกหรือก่อนพระอาทิตย์ขึ้น เนื่องจากมีชั้นบรรยากาศที่สะท้อนแสงอาทิตย์ได้ดี แต่ช่วงเวลาพิเศษในเดือนมีนาคม 2025 นี้ ดาวศุกร์จะอยู่ในตำแหน่งที่เหมาะสมต่อการมองเห็นทั้งในช่วงเช้าและช่วงเย็นในวันเดียวกัน 

เหตุการณ์นี้เกิดขึ้นเพราะ
1.ดาวศุกร์เคลื่อนที่มาอยู่ระหว่างโลกและดวงอาทิตย์ หรือ Inferior Conjunction ทำให้เป็นช่วงที่ดาวศุกร์อยู่ใกล้กับโลกมากที่สุดในวงโคจรของมัน  ดาวศุกร์ในช่วงเวลาดังกล่าว จะมีขนาดปรากฏใหญ่ที่สุด ใหญ่กว่าช่วงที่สว่างที่สุดเสียอีก และพร้อมกับดาวศุกร์มี Declination ที่มาก จากเส้นสุริยวิถี (Ecliptic) ซึ่งหมายความว่าตำแหน่งของดาวศุกร์จะเบี่ยงออกจากแนวที่ปกติจะอยู่ใกล้เส้นสุริยวิถี การเบี่ยงออกในลักษณะนี้ช่วยให้ดาวศุกร์เบนห่างจากดวงอาทิตย์ และสามารถโผล่ขึ้นสูงบนท้องฟ้า ทำให้ความสว่างยังคงมากพอที่จะมองเห็นได้แม้ท้องฟ้าจะเริ่มสว่างในช่วงเช้า และยังสว่างในช่วงค่ำก่อนลับขอบฟ้า

2.เป็นช่วงใกล้วันวิษุวัต (Equinox) ในเดือนมีนาคม ซึ่งเป็นวันที่ช่วงเวลากลางวันและกลางคืนเกือบเท่ากัน และเนื่องดาวศุกร์อยู่ในแนวจากเส้นสุริยวิถีทำมุมดิ่งมากกว่าช่วงอื่นของปี (ใกล้เคียงมุมฉากกับขอบฟ้า ณ จุดดวงอาทิตย์ขึ้น/ตก) 

เหตุที่จะทำให้สามารถสังเกตการณ์ได้ เพราะ

ผู้สังเกตการณ์ไปสังเกต ณ ละติจูดที่เหมาะสม (40°-55°N) และไม่ใช่ ทุกที่ในโลกที่จะสามารถเห็นเหตุก ารณ์นี้ได้ โดยละติจูดดังกล่าว เป็นมุมเอียงที่สอดคล้างไปกับแนวดาวศุกร์ที่มี Declination เบี่ยงออกจากแนวที่ปกติห่างจากเส้นสุริยวิถี ซึ่งจะช่วยให้เห็นได้ชัด ดาวศุกร์จะมีมุมห่างจากดวงอาทิตย์ในท้องฟ้าพอที่จะปรากฏในยามเช้าก่อนพระอาทิตย์ขึ้นและในยามเย็นหลังพระอาทิตย์ตก

วิธีสังเกต Dual Visibility of Venus ในวันที่ 19-21 มีนาคม 2025

1. ช่วงเช้า (Morning Venus)
เวลาที่ดีที่สุด: ก่อนดวงอาทิตย์ขึ้นประมาณ 1 ชั่วโมง
ทิศที่ต้องดู: ทางทิศตะวันออก (East)
ลักษณะการมองเห็น: ดาวศุกร์จะปรากฏเป็นดาวดวงสว่างเหนือขอบฟ้า ก่อนที่ท้องฟ้าจะเริ่มสว่างขึ้น

2. ช่วงเย็น (Evening Venus)
เวลาที่ดีที่สุด: หลังพระอาทิตย์ตกประมาณ 30-60 นาที
ทิศที่ต้องดู: ทางทิศตะวันตก (West)
ลักษณะการมองเห็น: ดาวศุกร์จะปรากฏเป็นจุดสว่างโดดเด่นเหนือขอบฟ้าทิศตะวันตก 
ก่อนจะค่อยๆ จมหายไปหลังเส้นขอบฟ้า

ข้อแนะนำสำหรับการสังเกตการณ์

เลือกสถานที่ที่ไม่มีสิ่งกีดขวางทางตะวันออกและตะวันตก เช่น บนยอดเขา หรือบริเวณชายทะเล
ใช้กล้องสองตาหรือกล้องโทรทรรศน์ขนาดเล็ก เพื่อให้เห็นรายละเอียดของดาวศุกร์ชัดขึ้น ลองถ่ายภาพช่วงเช้าและเย็นเพื่อนำมาเปรียบเทียบ โดยใช้กล้อง DSLR หรือโทรศัพท์มือถือที่มีโหมดถ่ายภาพกลางคืน 

พื้นที่ที่เหมาะสมสำหรับการสังเกตการณ์ Dual Visibility of Venus ละติจูดที่แนะนำ: 40° – 55° เหนือ บริเวณนี้ดาวศุกร์จะอยู่สูงขึ้นบนท้องฟ้าในช่วงรุ่งเช้าและช่วงเย็น ทำให้มองเห็นได้ชัดเจนทั้งสองเวลา เวลากลางคืนยังไม่ยาวจนเกินไปเหมือนในละติจูดสูง (ใกล้ขั้วโลก)
 
อเมริกาเหนือ
นิวยอร์ก (USA) (~40°N)ชิคาโก (USA) (~41°N)โตรอนโต (แคนาดา) (~43°N)
ซีแอตเทิล (USA) (~47°N)แวนคูเวอร์ (แคนาดา) (~49°N)
ยุโรป
ลอนดอน (สหราชอาณาจักร) (~51°N)ปารีส (ฝรั่งเศส) (~48°N)
เบอร์ลิน (เยอรมนี) (~52°N)อัมสเตอร์ดัม (เนเธอร์แลนด์) (~52°N)
เอเชีย
ปักกิ่ง (จีน) (~39°N)โซล (เกาหลีใต้) (~37°N) โตเกียว (ญี่ปุ่น) (~35°N) (อาจเห็นได้บางส่วน)
รัสเซีย
เซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก (~59°N) (อาจสูงไปเล็กน้อย แต่ยังสามารถสังเกตได้ดี)

สำหรับประเทศแถว เส้นศูนย์สูตร และละติจูดต่ำกว่า 20°N (เช่น ประเทศไทย, อินโดนีเซีย, มาเลเซีย, ฟิลิปปินส์) มุมของดาวศุกร์กับดวงอาทิตย์ค่อนข้างต่ำเกินไป ทำให้ช่วงรุ่งเช้าดาวศุกร์อาจอยู่ต่ำบนขอบฟ้า และช่วงเย็นอาจลับขอบฟ้าเร็วเกินไป


ยกตัวอย่าง วิธีสังเกตการณ์ในกรุงเบอร์ลิน
ช่วงเช้า (Morning Venus)
เวลาที่เหมาะสม: ตั้งแต่ 05:30 น. จนถึงพระอาทิตย์ขึ้น (~06:30 น.)
ทิศทาง: ตะวันออก
ลักษณะการมองเห็น:
ดาวศุกร์จะปรากฏบนท้องฟ้าเป็นดาวสว่างเหนือขอบฟ้าตะวันออก (ไปทางซ้ายมือของดวงอาทิตย์)
ความสว่างของดาวศุกร์ในช่วงนี้จะอยู่ที่ประมาณ -4.2 ถึง -4.5 (สว่างมากพอที่จะมองเห็นด้วยตาเปล่า)
สามารถใช้กล้องสองตาหรือกล้องโทรทรรศน์ขนาดเล็กเพื่อดูรายละเอียดของเฟสดาวศุกร์


ช่วงเย็น (Evening Venus)
เวลาที่เหมาะสม: ตั้งแต่ 18:15 น. จนถึงดาวศุกร์ลับขอบฟ้า (~19:30 น.)
ทิศทาง: ตะวันตก
ลักษณะการมองเห็น:หลังพระอาทิตย์ตก (~18:10 น.) ดาวศุกร์จะเริ่มโดดเด่นในท้องฟ้ายามเย็น
สามารถเห็นดาวศุกร์ได้นานประมาณ 1 ชั่วโมง 15 นาที ก่อนที่จะลับขอบฟ้า
หากท้องฟ้าโปร่ง จะสามารถเห็นดาวศุกร์เป็นจุดสว่างเหนือขอบฟ้าทางทิศตะวันตก  
(ไปทางขวามือของดวงอาทิตย์)

เหตุใดจึงต้องรอถึง 8 ปี?

หากพลาดครั้งนี้ พบกันครั้งถัดไป ปี 2033 ปรากฏการณ์นี้ขึ้นอยู่กับ ตำแหน่งของดาวศุกร์ในวงโคจร และ มุมของโลกกับดวงอาทิตย์ วงโคจรของดาวศุกร์ทำมุมแตกต่างกันไปในแต่ละปี ซึ่งส่งผลให้ไม่ใช่ทุกปีที่ดาวศุกร์จะสามารถปรากฏให้เห็นทั้งเช้าและเย็นได้ในวันเดียวกัน ในช่วงปี 2026-2032 ดาวศุกร์จะไม่ได้อยู่ในตำแหน่งที่เหมาะสมสำหรับการเกิด Dual Visibility of Venus

สรุป

ใครที่อยู่ในต่างประเทศ หรือมีโอกาสเดินทางไปยังละติจูด 40°–55° เหนือ  ควรใช้โอกาสนี้ในการสังเกตการณ์ Dual Visibility of Venus  ในวันที่ 19-21 มีนาคม 2025 เป็นโอกาสพิเศษที่ไม่ควรพลาด เพราะสามารถสังเกตดาวศุกร์ได้ทั้งในช่วงรุ่งสางและช่วงหัวค่ำในวันเดียวกัน  นับเป็นช่วงเวลาหายากที่แสดงให้เห็นถึงการเคลื่อนที่ของดาวเคราะห์ในระบบสุริยะของเรา

หากคุณรู้จักเพื่อนหรือญาติที่อาศัยอยู่ใน ยุโรป, อเมริกาเหนือ หรือภาคเหนือของจีน-ญี่ปุ่น-เกาหลีใต้
สามารถแนะนำให้พวกเขาทดลองสังเกตการณ์และถ่ายภาพเก็บไว้เป็นหลักฐานของปรากฏการณ์นี้ได้