สมาคมดาราศาสตร์ไทย

ดาราจักรหรือหลุมดำ? ไก่หรือไข่?

ดาราจักรหรือหลุมดำ? ไก่หรือไข่?

22 ธ.ค. 2547
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
ดาราจักร เป็นที่อยู่ของดาวฤกษ์น้อยใหญ่จำนวนมากมหาศาล นักดาราศาสตร์พบว่าใจกลางของดาราจักรขนาดใหญ่แทบทุกดาราจักรมีหลุมดำยักษ์อยู่ รวมถึงดาราจักรทางช้างเผือกที่เราอาศัยอยู่ด้วย ดาราจักรที่มีหลุมดำยักษ์อยู่มักเป็นชนิดก้นหอยซึ่งมีดุมกลางปูดโปน ยิ่งดุมดาราจักรใหญ่ขึ้นเท่าใด หลุมดำที่อยู่ข้างในก็ยิ่งหนักขึ้นเท่านั้น แม้นักดาราศาสตร์จะทราบความสัมพันธ์นี้มานานแล้ว แต่สิ่งที่ยังไม่ทราบก็คือ หลุมดำหรือดุมดาราจักรเกิดขึ้นก่อน เหมือนปัญหาไก่กับไข่ ทฤษฎีชั้นนำที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบันบ่งชี้ว่า ทั้งสองอย่างเกิดขึ้นมาพร้อม ๆ กัน แต่การสำรวจเมื่อไม่นานมานี้โดยกล้องโทรทรรศน์วิทยุวีแอลเอ (VLA-- Very Large Array) พบว่า อาจไม่เป็นเช่นนั้น อย่างน้อยก็มีหนึ่งดาราจักรที่หลุมดำเกิดก่อน

นักดาราศาสตร์ที่สำรวจในครั้งนี้นำโดย คริส คาริลลี จากหอดูดาววิทยุแห่งชาติอเมริกา (NRAO) วัตถุเป้าหมายคือเควซาร์ดวงหนึ่งชื่อ J1148+5251 เควซาร์เป็นวัตถุเปล่งคลื่นวิทยุรุนแรงอยู่ในใจกลางดาราจักรที่อยู่ห่างไกลมาก ๆ สำหรับเควซาร์ J1148+5251 นี้ค้นพบเมื่อปี 2546 โดยโครงการเอสดีเอสเอส (SDSS--Sloan Digital Sky Survey) อยู่ห่างออกไปถึง 12.8 พันล้านปีแสง นับเป็นเควซาร์ที่อยู่ไกลที่สุดเท่าที่เคยค้นพบ

คณะของคาริลลีพบว่าดาราจักรนี้มีแก๊สเป็นจำนวนมาก และหากแก๊สนี้ถูกดูดเข้าไปในหลุมดำทั้งหมด หลุมดำก็จะมีมวลเกือบเท่ากับระบบทั้งระบบ นั่นหมายความว่ามวลที่เหลือจะไม่มากพอที่จะทำให้เกิดดุมของดาราจักรได้ดังที่แบบจำลองการกำเนิดดาราจักรแสดงไว้

คณะของคาริลลีสามารถวัดมวลของหลุมดำได้ว่าอยู่ระหว่าง ถึง พันล้านมวลสุริยะ และมวลของแก๊สในดาราจักรประมาณ หมื่นล้านมวลสุริยะ และมวลของดาวฤกษ์ที่อยู่ในดุมประมาณ 4-5 หมื่นล้านมวลสุริยะ หากหลุมดำยักษ์และดุมดาราจักรเกิดขึ้นพร้อมกันจริง มวลของดาวฤกษ์ในดุมของดาราจักรนี้ก็ควรจะมีอยู่นับล้านล้านมวลสุริยะ การที่มวลดาวฤกษ์ในดุมของดาราจักรนี้มีน้อยกว่ามาก แสดงว่าเกิดขึ้นหลังหลุมดำ

ดาราจักรชนิดก้นหอยที่มีดุมเป็นก้อนใหญ่เช่นนี้ มักมีหลุมดำยักษ์อยู่ที่ใจกลาง ปัญหาอยู่ที่ว่า ระหว่างหลุมดำยักษ์กับดุม อะไรเกิดก่อน?

ดาราจักรชนิดก้นหอยที่มีดุมเป็นก้อนใหญ่เช่นนี้ มักมีหลุมดำยักษ์อยู่ที่ใจกลาง ปัญหาอยู่ที่ว่า ระหว่างหลุมดำยักษ์กับดุม อะไรเกิดก่อน?

เควซาร์ J1148+5251 เป็นเควซาร์ที่อยู่ไกลที่สุด และพบว่าเป็นดาราจักรที่มีหลุมดำเกิดขึ้นก่อนดุมดาราจักร

เควซาร์ J1148+5251 เป็นเควซาร์ที่อยู่ไกลที่สุด และพบว่าเป็นดาราจักรที่มีหลุมดำเกิดขึ้นก่อนดุมดาราจักร

ที่มา: