สมาคมดาราศาสตร์ไทย

ดาราจักรที่อยู่ไกลที่สุด

ดาราจักรที่อยู่ไกลที่สุด

30 มี.ค. 2547
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
บางครั้งดาราศาสตร์ก็ดูเหมือนการแข่งกรีฑา ที่มีข่าวการสร้างสถิติใหม่ออกมาอยู่เนือง ๆ เช่น ใหญ่ที่สุด ใกล้ที่สุด หนักที่สุด คราวนี้เป็นเรื่องของดาราจักรที่อยู่ไกลที่สุด

เมื่อปี 2538 และ 2543 กล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิลได้ถ่ายภาพกระจุกดาราจักรเอเบลล์ 2218 ในกลุ่มดาวมังกร ซึ่งอยู่ห่างจากโลก 13 พันล้านปีแสง พบดาราจักรจำนวนมาก นอกจากดาราจักรแล้วยังมีเส้นโค้งหลายเส้นกระจัดกระจายอยู่ภายในกระจุก เส้นโค้งเหล่านั้นคือแสงจากวัตถุด้านหลังที่หักเหโดยแรงโน้มถ่วงของดาราจักรภายในกระจุก ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ที่เรียกว่าเลนส์ความโน้มถ่วง

ล่าสุด นักดาราศาสตร์จากสถาบันเทคโนโลยีแคลิฟอร์เนียและคณะได้สำรวจกระจุกดาราจักรนี้เพิ่มเติมด้วยกล้องโทรทรรศน์เคกบนยอดเขามานาเคอาและกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิล ทำให้มีความไวมากขึ้นและมองเห็นลึกขึ้น ภาพที่ปรากฏคือเส้นโค้งสีแดงจัดที่ไม่เคยเห็นมาก่อน จากการวิเคราะห์สเปกตรัม พบการเลื่อนไปทางแดง (redshift) สูงถึง แสดงว่าแสงนั้นออกเดินทางมาตั้งแต่เอกภพมีอายุเพียง 750 ล้านปีเท่านั้น นับเป็นบริเวณกำเนิดดาวที่อายุน้อยที่กว่าทุกแห่งที่เคยพบมา

หลังจากนั้นเพียงหนึ่งสัปดาห์ นักดาราศาสตร์อีกกลุ่มหนึ่งจากฝรั่งเศสได้ใช้กล้องวีแอลทีของหอดูดาวยุโรปซีกโลกใต้ได้กล่าวว่าพบดาราจักรใหม่ที่จางมาก มีการเลื่อนไปทางแดงถึง 10.0 หมายความว่าภาพของดาราจักรที่มองเห็นนั้นเป็นภาพขณะที่เอกภพมีอายุเพียง 460 ล้านปีเท่านั้น ซึ่งเป็นช่วงที่ดาวฤกษ์รุ่นแรกเพิ่งกำเนิดขึ้นเท่านั้นเอง

การค้นพบครั้งนี้อาศัยเทคนิคเดียวกันนั่นคือ ปรากฏการณ์เลนส์ความโน้มถ่วง เป็นความโชคดีที่ดาราจักรทารกที่มีความสว่างเพียงหนึ่งในหมื่นของทางช้างเผือกนี้อยู่หลังกระจุกดาราจักรเอเบลล์ 1835 พอดี แรงโน้มถ่วงมหาศาลของกระจุกดาวฉากหน้าทำให้ความสว่างมากขึ้น 25-100 เท่า หรือ 3.5-5 อันดับ ประกอบกับกำลังรวมแสงของกระจกปฐมภูมิที่มีเส้นผ่านศูนย์กลางถึง 8.2 เมตรของวีแอลที จึงทำให้ตรวจพบดาราจักรที่ไกลสุดขีดนี้ได้

กระจุกดาราจักรเอเบลล์ 2218 ถ่ายโดยกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิล เส้นโค้งสีส้มเป็นแสงจากดาราจักรที่อยู่ห่างออกไปถึง 13,000 ล้านปีแสง (ภาพจาก ESA, NASA, J.-P. Kneib (Caltech/Observatoire Midi-Pyre/ne/es) and R. Ellis (Caltech)

กระจุกดาราจักรเอเบลล์ 2218 ถ่ายโดยกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิล เส้นโค้งสีส้มเป็นแสงจากดาราจักรที่อยู่ห่างออกไปถึง 13,000 ล้านปีแสง (ภาพจาก ESA, NASA, J.-P. Kneib (Caltech/Observatoire Midi-Pyre/ne/es) and R. Ellis (Caltech)

ภาพอินฟราเรดของดาราจักร เอเบลล์ 1835 ไออาร์ 1916 ซึ่งเป็นดาราจักรที่อยู่ไกลที่สุดเท่าที่เคยค้นพบ อยู่หลังกระจุกดาราจักรเอเบลล์ 1835 ในกลุ่มดาวหญิงสาว

ภาพอินฟราเรดของดาราจักร เอเบลล์ 1835 ไออาร์ 1916 ซึ่งเป็นดาราจักรที่อยู่ไกลที่สุดเท่าที่เคยค้นพบ อยู่หลังกระจุกดาราจักรเอเบลล์ 1835 ในกลุ่มดาวหญิงสาว

ที่มา: