ดวงจันทร์สว่างเต็มดวงในคืนวันเสาร์ที่ 19 มีนาคม ย่างเข้าสู่วันอาทิตย์ที่ 20 มีนาคม 2554 เป็นช่วงเวลาที่ดวงจันทร์ใกล้โลกที่สุดในรอบปี อาจกล่าวได้ว่าเป็นจันทร์เพ็ญที่ดวงจันทร์โตที่สุดในปี 2554 แต่จะสังเกตความแตกต่างเมื่อเทียบกับจันทร์เพ็ญครั้งอื่นด้วยตาเปล่าได้ยาก บางคนอาจพอจะจดจำได้ว่าเคยเกิดเหตุการณ์ลักษณะเดียวกันเมื่อวันที่ 12 ธันวาคม 2551 ซึ่งได้รับความสนใจจากสื่อมวลชนมากเป็นพิเศษ

ซูเปอร์มูน 19/20 มีนาคม 2554

วันที่ 20 มีนาคม เวลาตี 2 ดวงจันทร์จะใกล้โลกที่สุดในรอบปีนี้ด้วยระยะห่าง 356,575 กิโลเมตร โดยที่ก่อนหน้านั้นไม่ถึง 1 ชั่วโมง ดวงจันทร์จะอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์ ทำให้ช่วงเวลาดังกล่าวเป็นช่วงที่ดวงจันทร์เต็มดวงขณะใกล้โลกที่สุดในรอบ 18 ปี โดยเราอาจได้ยินว่ามันคือซูเปอร์มูน (supermoon) นอกจากนี้ ยังเป็นจังหวะที่ดวงจันทร์อยู่สูงบนท้องฟ้าสำหรับประเทศไทยอีกด้วย

ระยะห่างของดวงจันทร์

ดวงจันทร์โคจรรอบโลกเป็นวงรี อยู่ห่างจากโลกด้วยระยะทางเฉลี่ย 384,400 กิโลเมตร ดวงจันทร์สามารถเข้ามาใกล้และไกลกว่านี้ได้อีกราว 25,000 กิโลเมตร บนวงโคจรของดวงจันทร์จึงมีจุดใกล้โลกที่สุด (perigee) กับจุดไกลโลกที่สุด (apogee) อยู่ตรงข้ามกัน หากช่วงเวลาที่ดวงจันทร์โคจรผ่านจุดทั้งสองตรงกับจันทร์เพ็ญ ขนาดของดวงจันทร์เมื่อเปรียบเทียบกันจะแตกต่างกันประมาณ 14% ตาเปล่าอาจไม่เห็นความแตกต่างนี้ แต่เมื่อถ่ายรูปด้วยเลนส์ที่มีความยาวโฟกัสเท่ากัน จะสามารถเปรียบเทียบให้เห็นขนาดดวงจันทร์ที่ไม่เท่ากันได้อย่างชัดเจน


เมื่อเกิดจันทร์เพ็ญครั้งหนึ่งแล้ว อีกราว 29.53 วัน ดวงจันทร์จะกลับมาเต็มดวงอีกครั้ง แต่เมื่อดวงจันทร์ผ่านจุดใกล้โลกที่สุดแล้ว อีกราว 27.55 วัน มันจะผ่านจุดใกล้โลกที่สุดอีกครั้งหนึ่ง ตัวเลขสองค่าที่ต่างกันนี้เป็นสาเหตุทำให้จันทร์เพ็ญในแต่ละเดือนมีขนาดไม่เท่ากัน จันทร์เพ็ญที่ตรงหรือใกล้เคียงกับช่วงที่อยู่ใกล้โลกที่สุด 2 ครั้งที่ผ่านมา เกิดขึ้นเมื่อวันที่ 12 ธันวาคม 2551 และ 30 มกราคม 2553 หลังจากวันที่ 20 มีนาคม 2554 จะเกิดขึ้นอีกในวันที่ 6 พฤษภาคม 2555 ส่วนจันทร์เพ็ญที่เกิดในช่วงที่ดวงจันทร์อยู่บริเวณจุดไกลโลกที่สุดในปีนี้ คือวันที่ 12 ตุลาคม 2554

ดวงจันทร์ดวงโตเมื่ออยู่ใกล้ขอบฟ้า

แม้ว่าปรากฏการณ์ที่ดวงจันทร์มีขนาดใหญ่กว่าค่าเฉลี่ยจะมีเหตุผลทางดาราศาสตร์ในแง่ของระยะทางระหว่างโลกกับดวงจันทร์มารองรับ อย่างไรก็ตาม โดยทั่วไปแล้วเราจะรู้สึกว่าดวงจันทร์ดูเหมือนใหญ่โตกว่าธรรมดาเมื่อดวงจันทร์ปรากฏอยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้า อย่างในช่วงที่ดวงจันทร์เพิ่งขึ้นมาทางทิศตะวันออกหรือใกล้จะตกทางทิศตะวันตก เรียกปรากฏการณ์แบบนี้ว่า Moon illusion ซึ่งเกิดขึ้นกับดวงอาทิตย์ด้วยเช่นเดียวกัน แต่โดยปกติแล้วเราจะไม่ดูดวงอาทิตย์ด้วยตาเปล่า เพราะเป็นอันตรายต่อดวงตา

สาเหตุของภาพลวงตานี้มีความพยายามที่จะหาคำอธิบายมานานนับตั้งแต่ยุคกรีกโบราณ และเป็นหัวข้อศึกษาทางวิทยาศาสตร์ คำอธิบายที่ดูเหมือนจะแพร่หลายมากที่สุดคือฉากหน้า เช่น ต้นไม้ อาคารบ้านเรือน ฯลฯ ได้กลายเป็นสิ่งเปรียบเทียบที่ทำให้เราเห็นดวงจันทร์ขณะอยู่ใกล้ขอบฟ้าราวกับมีขนาดใหญ่กว่าตอนที่ขึ้นไปอยู่สูงกลางฟ้า

ระยะห่างของดวงจันทร์ (จากศูนย์กลางโลก) ณ เวลาต่าง ๆ

ตารางที่ 1 ขณะดวงจันทร์เต็มดวงใน พ.ศ. 2554 (เวลาประเทศไทย)


ตารางที่ 2 ดวงจันทร์เต็มดวงใน พ.ศ. 2533-2593 เฉพาะที่มีระยะห่างน้อยกว่า 357,000 กม. (เวลาประเทศไทย)


ตารางที่ 3 ดวงจันทร์เต็มดวงใน พ.ศ. 2533-2593 เฉพาะที่มีระยะห่างมากกว่า 406,000 กม. (เวลาประเทศไทย)



หมายเหตุ เวลาที่แสดงในตารางอาจคลาดเคลื่อนได้เล็กน้อยในระดับวินาที เนื่องจากคาบการหมุนรอบตัวเองของโลกไม่คงที่เมื่อเทียบกับนาฬิกาอะตอม

สารพันคำถามเกี่ยวกับดวงจันทร์ใกล้โลก

หลังจากเกิดเหตุการณ์แผ่นดินไหวในทะเลทางตะวันออกของญี่ปุ่นเมื่อวันที่ 11 มีนาคม 2554 ซึ่งทำให้เกิดคลื่นสึนามิ คนจำนวนมากสงสัยว่าเกี่ยวข้องกับปรากฏการณ์ดวงจันทร์ใกล้โลกในวันที่ 20 มีนาคม 2554 หรือไม่ รวมถึงมีประเด็นข่าวลือหรือคำกล่างอ้าง เผยแพร่ออกมาทางสื่อต่าง ๆ ต่อไปนี้เป็นคำถาม-คำตอบ ของข้อสงสัยบางประการ

ซูเปอร์มูนคืออะไร

ซูเปอร์มูน (supermoon) เป็นคำที่ริชาร์ด โนลล์ โหรชาวตะวันตก ใช้เรียกเหตุการณ์ที่จันทร์เพ็ญหรือจันทร์ดับใกล้เคียงกับช่วงที่ดวงจันทร์ใกล้โลก โดยเริ่มเผยแพร่ในนิตยสารทางโหราศาสตร์เมื่อ ค.ศ. 1979 (เขานิยามว่าเกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์ขณะจันทร์เพ็ญหรือจันทร์ดับนั้นมีระยะห่างจากโลกภายใน 90% ของระยะใกล้ที่สุดของวงโคจร) ซึ่งเขาเชื่อว่ามีอิทธิพลต่อสภาพอากาศ แผ่นดินไหว และภูเขาไฟระเบิดบนโลก ทางดาราศาสตร์ไม่พบว่ามีการใช้ศัพท์คำนี้มาก่อน

ดวงจันทร์ใกล้โลกบ่อยแค่ไหน

เฉลี่ยทุก ๆ 27-28 วัน นั่นคือเดือนละครั้ง บางเดือนมี 2 ครั้ง โดยระยะห่างจะต่างกันเล็กน้อย

ดวงจันทร์ใกล้โลกทำให้เราเห็นดวงจันทร์โตขึ้นมากเพียงใด

ใหญ่กว่าค่าเฉลี่ย 7%-8% เราอาจไม่รู้ด้วยซ้ำว่าดวงจันทร์กำลังใกล้โลก หากไม่ทราบมาก่อน

ดวงจันทร์ใกล้โลกได้มากกว่านี้อีกไหม

ใกล้กว่านี้ได้อีกเล็กน้อย จากการคำนวณพบว่า ระหว่าง ค.ศ. 1500-2500 ดวงจันทร์จะใกล้โลกที่สุดในวันที่ 1 มกราคม ค.ศ. 2257 ด้วยระยะห่าง 356,371.1 กิโลเมตร ซึ่งตรงกับวันเพ็ญพอดี

แผ่นดินไหวเมื่อวันที่ 26 ธันวาคม 2547 เกี่ยวกับดวงจันทร์ใกล้โลกจริงหรือ

ขณะเกิดแผ่นดินไหวในมหาสมุทรอินเดีย ดวงจันทร์อยู่ห่างโลก 405,492 กิโลเมตร ห่างจากวันที่อยู่ "ไกล" โลกที่สุดเพียง 2 วัน (วันที่ 28 ธันวาคม) ดังนั้นแผ่นดินไหวครั้งนี้จึงไม่มีทางที่จะเกี่ยวข้องกับปรากฏการณ์ดวงจันทร์ใกล้โลก

แผ่นดินไหวเมื่อวันที่ 11 มีนาคม 2554 เกี่ยวกับดวงจันทร์ใกล้โลกจริงหรือ

ขณะเกิดแผ่นดินไหว ดวงจันทร์อยู่ห่างโลก 396,492 กิโลเมตร ซึ่งไกลกว่าค่าเฉลี่ย และค่อนไปทางด้านจุดไกลโลกที่สุดมากกว่าจุดใกล้โลกที่สุดด้วยซ้ำไป ดังนั้นแผ่นดินไหวครั้งนี้จึงไม่มีทางที่จะเกี่ยวข้องกับปรากฏการณ์ดวงจันทร์ใกล้โลกที่เกิดขึ้นหลังจากนั้นอีกหลายวัน

ดวงจันทร์มีอิทธพลต่อโลกอย่างไร เกี่ยวกับแผ่นดินไหว/ภูเขาไฟระเบิดหรือไม่

แรงโน้มถ่วงของดวงจันทร์ทำให้เกิดน้ำขึ้น-น้ำลง ดวงจันทร์ใกล้โลกทำให้ระดับน้ำทะเลสูง-ต่ำกว่าปกติ การศึกษาอย่างละเอียดโดยนักวิทยาแผ่นดินไหวและนักวิทยาภูเขาไฟ พบว่าแรงโน้มถ่วงของดวงจันทร์มีอิทธิพลน้อยมากต่อแผ่นเปลือกโลก ไม่พอที่จะเอาชนะแรงภายในโลก อันเป็นตัวการที่ก่อให้เกิดการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก

หากเกิดแผ่นดินไหวในวันที่ 19/20 มีนาคม 2554 สรุปได้ไหมว่าเกิดจากดวงจันทร์ใกล้โลก

ไม่สามารถสรุปเช่นนั้นได้ เพราะแผ่นดินไหวเกิดขึ้นทุกวัน ไม่ว่าดวงจันทร์จะใกล้โลกหรือไม่

หมายเหตุ: ปรับปรุงล่าสุดเมื่อ 12 กรกฎาคม 2565 เพื่อเพิ่มนิยามของคำว่าซูเปอร์มูน (supermoon) และขยายเวลาในตารางจนถึง พ.ศ. 2593 (ค.ศ. 2050)