สมาคมดาราศาสตร์ไทย

นักดาราศาสตร์เตรียมเสนอแก้ไขนิยามดาวเคราะห์อีกรอบ

นักดาราศาสตร์เตรียมเสนอแก้ไขนิยามดาวเคราะห์อีกรอบ

21 ก.ค. 2567
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
ในปี 2549 ได้เกิดความเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่เกี่ยวกับวงการดาราศาสตร์ เมื่อสหพันธ์ดาราศาสตร์สากลได้กำหนดนิยามของดาวเคราะห์เสียใหม่

การใช้นิยามใหม่นี้ เป็นผลให้ดาวพลูโตซึ่งเคยจัดเป็นดาวเคราะห์ดวงที่เก้าของระบบสุริยะต้องหลุดจากสถานะของดาวเคราะห์ไป กลายเป็นวัตถุประเภทใหม่ที่เพิ่งกำหนดขึ้นมาคือ ดาวเคราะห์แคระ 

นิยามใหม่นี้สร้างแรงกระเพื่อมในสังคมมากพอสมควร เพราะหลายคนไม่ถูกใจกับนิยามใหม่ ส่วนใหญ่ยังเสียดายกับสถานะดาวเคราะห์ของดาวพลูโตอยู่ 


ดร. ฌ็อง-ลุก มาร์โก ศาสตราจารย์ในภาควิชาวิทยาศาสตร์อวกาศและโลกจากมหาวิทยาลัยยูซีแอลเอ ก็เป็นหนึ่งในผู้ที่ไม่ถูกใจกับมตินี้ แต่เขาไม่ได้เสียดายสถานะของพลูโต มาร์โกมองไปที่ความไม่รัดกุมของนิยามใหม่ที่ทำให้การนำไปใช้กับระบบสุริยะอื่นมีปัญหา

"มันเอาไปใช้กับดาวเคราะห์ต่างระบบไม่ได้" มาร์โกกล่าว


นิยามดาวเคราะห์ที่สหพันธ์ดาราศาสตร์สากลให้ไว้ในปี 2549 มีดังนี้
ดาวเคราะห์คือวัตถุที่
1. โคจรรอบดวงอาทิตย์
2. มีมวลมากพอที่จะเกิดสมดุลอุทกสถิต (มีรูปร่างกลมหรือเกือบกลม) 
3. มีวงโคจรที่ไม่มีวัตถุอื่นมาใช้ร่วม

ดาวพลูโตโคจรรอบดวงอาทิตย์ และมีรูปร่างกลม จึงไม่มีปัญหาในสองข้อแรก แต่วงโคจรของดาวพลูโต (รัศมี 39 หน่วยดาราศาสตร์จากดวงอาทิตย์) มีวัตถุอื่นที่คล้ายกันโคจรอยู่ด้วยหลายดวง จึงตกเกณฑ์ข้อ ต้องกลายเป็นดาวเคราะห์แคระไป

มาร์โกชี้ว่า นิยามระบุไว้เพียงว่าเป็นบริวารของดวงอาทิตย์เท่านั้น ยังจำเพาะเจาะจงว่าเป็นดาวฤกษ์ดวงเดียว แต่ในความเป็นจริง ปัจจุบันนักดาราศาสตร์พบดาวเคราะห์ต่างระบบราว 50 ดวงแล้วที่อยู่ในระบบดาวคู่หรือระบบที่มีดาวฤกษ์สองดวง ดังนั้นนิยามใหม่ต้องเป็นสากลมากกว่านี้ ต้องใช้ได้กับดาวเคราะห์ทั่วทั้งเอกภพ 

นักดาราศาสตร์คณะนี้ได้พัฒนาสูตรคณิตศาสตร์ชุดหนึ่งเพื่อใช้ในการคำนวณว่าดาวเคราะห์ต้องมีมีมวลเท่าใดจึงจะ "เก็บกวาด" วงโคจรของตัวเองให้เกลี้ยงเกลาได้ และยังแยกแยะดาวเคราะห์กับดวงจันทร์ได้ด้วย ซึ่งได้มาเป็นนิยามใหม่ที่เสนอขึ้นมาว่า 

ดาวเคราะห์ คือวัตถุที่
1. โคจรรอบดาวฤกษ์ ดาวแคระน้ำตาล หรือซากดาวฤกษ์หนึ่งดวงหรือมากกว่า
2. มีมวลมากกว่า 1023 กิโลกรัม
3. มีมวลน้อยกว่า 13 มวลดาวพฤหัสบดี (2.5 1028 กิโลกรัม)

และนิยามของดวงจันทร์ก็คือ วัตถุที่โคจรรอบดาวเคราะห์

มาร์โกจะเสนอนิยามใหม่นี้ในที่ประชุมสามัญของสหพันธ์ดาราศาสตร์สากลที่จะจัดขึ้นในประเภทศแอฟริกาใต้ในวันที่ สิงหาคมนี้ 


อย่างไรก็ตาม หากนิยามใหม่ของมาร์โกได้รับการยอมรับ ดาวพลูโตก็ไม่ได้กลับมาเป็นดาวเคราะห์อยู่ดี และมาร์โกก็มีความเห็นว่าดาวพลูโตไม่น่าจะจัดเป็นดาวเคราะห์ด้วย 

"คนที่ชอบดาวพลูโตก็อย่าได้เสียใจไปเลย การที่วัตถุดวงหนึ่งถูกจัดประเภทจากอย่างหนึ่งไปเป็นอย่างอื่น ไม่ได้หมายความว่าวัตถุดวงนั้นจะมีความสำคัญน้อยลงแต่อย่างใด"