สมาคมดาราศาสตร์ไทย

จูโนไขปัญหาน้ำบนดาวพฤหัสบดี

จูโนไขปัญหาน้ำบนดาวพฤหัสบดี

29 ม.ค. 2564
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
ในปี 2538 ยานกาลิเลโอขององค์การนาซา ซึ่งเป็นยานสำรวจดาวพฤหัสบดีและบริวาร ได้ปล่อยยานลูกชื่อกาลิเลโอโพรบลงไปบนดาวพฤหัสบดีเพื่อสำรวจบรรยากาศ

กาลิเลโอโพรบตกลงสู่บรรยากาศดาวพฤหัสบดีบริเวณเหนือเส้นศูนย์สูตรเล็กน้อย ยานได้ฝ่าบรรยากาศอันหนาแน่นของดาวพฤหัสบดีลงไปพร้อมกับสำรวจสภาพแวดล้อมรอบตัวแล้วส่งข้อมูลกลับมายังยานแม่กาลิเลโอเพื่อถ่ายทอดต่อกลับมายังโลก ข้อมูลหนึ่งจากกาลิเลโอโพรบทำให้นักดาราศาสตร์ต้องประหลาดใจ เพราะยานตรวจพบน้ำในบรรยากาศน้อยมาก 

บรรยากาศดาวพฤหัสบดีเต็มไปด้วยน้ำ แล้วเหตุใดเมื่อกาลิเลโอโพรบเจาะลงไปสำรวจถึงที่กลับแทบไม่พบน้ำ ขณะนั้นนักดาราศาสตร์ดาวเคราะห์สันนิษฐานเบื้องต้นว่าบางทีอาจเป็นเพราะกาลิเลโอโพรบบังเอิญโชคร้ายตกลงไปในบริเวณที่แห้งแล้งพอดีก็ได้ นักดาราศาสตร์ต้องเก็บความสงสัยนี้ไว้ในใจมาเป็นเวลาถึงกว่าสองทศวรรษ รอคอยให้มีภารกิจสำรวจลำต่อไปมาไขข้อข้องใจ

ภาพตามจินตนาการของศิลปิน แสดงบรรยากาศชั้นบนของดาวพฤหัสบดีที่เกิดฟ้าแลบจำนวนมาก (จาก NASA JPL-Caltech SwRI MSSS Gerald Eichstädt.)

แล้ววันนั้นก็มาถึง ยานสำรวจดาวพฤหัสบดีลำใหม่ของนาซาชื่อ จูโน พร้อมด้วยเครื่องมือสำรวจประสิทธิภาพสูงได้เดินทางไปจากโลกไปในปี 2554 และถึงดาวพฤหัสบดีในปี 2559 

อุปกรณ์ไมโครเวฟบนยานจูโนพบฟ้าแลบบ่อยครั้งมากบนบรรยากาศของดาวพฤหัสบดี และพบว่าบริเวณที่เกิดฟ้าแลบตื้น ๆ ในบรรยากาศดาวพฤหัสบดี น้ำกับแอมโมเนียจะจับกันเป็นก้อนเหมือนลูกบอลขนาดยักษ์ เมื่อจับตัวกันก็จะหนักและจมดิ่งลึกลงไป ขณะที่จมลงก็ยังเก็บกวาดน้ำและแอมโมเนียในบรรยากาศลงไปอีก ทำให้บริเวณนั้นกลายเป็นเขตแห้งแล้งไปขณะหนึ่ง ที่สำคัญ ยานจูโนพบว่าฟ้าแลบเกิดขึ้นมากบริเวณเหนือเส้นศูนย์สูตรเล็กน้อย ซึ่งก็ตรงกับเขตที่ยานกาลิเลโอโพรบตกลงไปพอดี ปริศนา 25 ปีจากยานกาลิเลโอโพรบจึงได้รับคำอธิบายเสียที

ดังนั้น หากพิจารณาในอีกแง่หนึ่ง การที่กาลิเลโอโพรบตรวจไม่พบน้ำก็ไม่น่าจะเรียกได้ว่าโชคร้ายเสียทีเดียว แต่น่าจะถือว่าโชคดีที่ได้มีโอกาสได้เป็นประจักษ์พยานถึงรูปแบบบรรยากาศอันแสนพิสดารของดาวเคราะห์พี่ใหญ่แห่งระบบสุริยะดวงนี้

องค์การนาซาเพิ่งต่ออายุภารกิจจูโนออกไปอีกจนถึงเดือนกันยายน พ.ศ. 2568 อย่างไรก็ตาม นาซาประเมินว่ามีโอกาสสูงมากที่ยานจะพังก่อนสิ้นภารกิจเนื่องจากการอาบรังสีรุนแรงจากดาวพฤหัสบดีมาเป็นเวลานาน