มาดูสถานีอวกาศนานาชาติกันเถอะ

กิจกรรมยามค่ำคืนแบบหนึ่งที่เป็นที่นิยมกันในหมู่นักดูดาวทั้งมืออาชีพและมือสมัครเล่นก็คือ การดูดาวเทียม 

ดาวเทียมไม่ใช่ดาวแท้ ไม่ใช่วัตถุทางดาราศาสตร์ และถือได้ว่าเป็นสิ่งรบกวนการสังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์จนถึงขั้นที่เรียกว่าคุกคามดาราศาสตร์เลยทีเดียว แต่การดูดาวเทียมบางครั้งก็น่าตื่นเต้นและมองได้ว่ามีความสวยงาม นอกจากนี้ดาวเทียมมักปรากฏให้เห็นแค่ช่วงหัวค่ำกับเช้ามืด จึงใช้เป็นกิจกรรมอุ่นเครื่องก่อนสังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์จริงก็ยังได้ 



ในบรรดาดาวเทียมที่เห็นกันในแต่ละคืน มีดวงหนึ่งที่สว่างเป็นพิเศษ ที่อยากชวนให้มาดูและทำความรู้จักกัน สิ่งนั้นคือ สถานีอวกาศนานาชาติ


สถานีอวกาศ เป็นดาวเทียมแบบหนึ่ง โคจรรอบโลก สถานีอวกาศต่างจากดาวเทียมทั่วไปตรงที่สถานีอวกาศมีระบบพดุงชีพ ทั้งอากาศ ระบบกำจัดของเสีย การควบคุมอุณหภูมิ ทำให้มนุษย์เข้าไปทำงานข้างในได้ และรองรับการใช้งานได้เป็นเวลานาน ปัจจุบันสถานีอวกาศที่ใหญ่ที่สุดที่โคจรอยู่คือ สถานีอวกาศนานาชาติ (ISS) นอกจากจะใหญ่ที่สุดแล้ว การชมสถานีอวกาศนานาชาติยังให้ประสบการณ์และความรู้สึกแบบที่การดูดาวเทียมดวงอื่นไม่มีอีกด้วย 

ทำไมสถานีอวกาศนานาชาติจึงน่าดู?

มีคนอยู่บนนั้น 

ทุกครั้งที่เราแหงนหน้าขึ้นไปบนฟ้า มองไกลออกไปถึงวัตถุที่อยู่นอกโลก นอกบรรยากาศของโลกเราออกไป ทุกสิ่งที่เรามองนั้น ไร้ชีวิต แม้เราจะเชื่อว่าเราไม่ได้อยู่อย่างโดดเดี่ยว จะต้องต้องมีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่ที่ดินแดนอื่นในเอกภพ แต่นั่นก็เป็นสิ่งที่ยังไม่พบ มีเพียงสถานที่นอกบรรยากาศโลกเพียงสิ่งเดียวที่เรารู้ว่ามีมนุษย์อยู่ นั่นคือสถานีอวกาศ  ปัจจุบันมีสถานีอวกาศที่ประจำการอยู่สองแห่งคือ สถานีอวกาศนานาชาติ และสถานีอวกาศเทียนกง  แต่สถานีอวกาศนานาชาติมีขนาดใหญ่กว่ามาก และมีคนประจำการมากกว่า

กิจกรรมหนึ่งที่มนุษย์อวกาศบนสถานีอวกาศชอบทำในเวลาพักก็คือ เกาะหน้าต่างมองดูโลก ดังนั้น ขณะที่เราแหงนหน้าดูสถานีอวกาศอยู่ คนบนนั้นก็อาจกำลังมองลงมาที่เราอยู่ก็ได้

เป็นอนุสรณ์ของความร่วมมือร่วมใจระหว่างชาติมหาอำนาจทางอวกาศ 

สถานีอวกาศนานาชาติเป็นโครงการร่วมระหว่างองค์การนาซาของสหรัฐอเมริกา รอสคอสมอสของรัสเซีย องค์การอีซาของยุโรป แจ็กซาของญี่ปุ่น และองค์การอวกาศแคนาดา เป็นโครงการที่พันธมิตรทุกชาติทำงานร่วมกันอย่างสมานฉันท์ ไม่ว่าสถานการณ์บนโลกจะเป็นอย่างไร เป็นหนึ่งในไม่กี่วงการที่มหาอำนาจคู่อริอย่างอเมริกากับรัสเซียยังคงมีไมตรีแก่กันอย่างแน่นแฟ้น


มันสว่างดี

สถานีอวกาศนานาชาติเมื่อมองจากโลกจะสว่างมาก บางครั้งอาจมีอันดับความสว่างถึง -6 ซึ่งสว่างกว่าดาวเทียมทั้งหมดที่ยังประจำการอยู่ และสว่างกว่าดาวศุกร์ช่วงที่สว่างที่สุดเสียอีก จึงไม่แปลกที่บางคนเห็นสถานีอวกาศนานาชาติแล้วตกอกตกใจนึกว่ายูเอฟโอ 



ในอดีต เคยมีดาวเทียมกลุ่มหนึ่งที่สว่างกว่าสถานีอวกาศนานาชาติ นั่นคือ ดาวเทียมอิริเดียม ดาวเทียมชุดนี้มี 66 ดวง ดาวเทียมรุ่นนี้มีผิวราบและสะท้อนแสงดีมาก บางครั้งจึงมีโอกาสที่จะสะท้อนแสงอาทิตย์ลงมาบางพื้นที่บนโลกจนมองเห็นเป็นจุดสว่างจ้าที่มีอันดับความสว่างถึง -8 เลยทีเดียว 

อย่างไรก็ตาม ดาวเทียมอิริเดียมรุ่นที่เป็นแชมเปี้ยนด้านความสว่างต่างทยอยหมดอายุและปลดระวางไปจนหมดแล้ว ส่วนดาวเทียมอิริเดียมรุ่นใหม่ที่เข้าประจำการแทนก็ไม่สะท้อนแสงดีเท่าเดิม ความสว่างไสวของอิริเดียมจึงกลายเป็นอดีตไป แชมเปี้ยนดวงปัจจุบันมีเพียงหนึ่งเดียวคือสถานีอวกาศนานาชาติ

มันใหญ่ดี

เมื่อมองจากพื้นโลก สถานีอวกาศดูคล้ายดาวเทียม เพราะมีวงโคจรแบบเดียวกัน คือเป็นจุดแสงคล้ายดาวเคลื่อนที่ไปบนฟ้าอย่างรวดเร็ว แต่ด้วยขนาดที่ใหญ่โตมโหฬารของสถานีอวกาศนานาชาติ ทำให้มีขนาดปรากฏใหญ่ตามไปด้วย ใหญ่ถึงขนาดที่หากสถานีอวกาศนานาชาติผ่านเหนือศีรษะ จะมีขนาดเชิงมุมใหญ่กว่า 1 ลิปดา ซึ่งใหญ่พอที่จะมองเห็นเป็นขนาดได้ด้วยตาเปล่า ไม่ได้เป็นเพียงจุดสว่าง แต่ในความเป็นจริงอาจทำได้ยาก เพราะความสว่างมากของตัวสถานีทำให้แสงจ้ากลบหมดจนดูไม่ออก แต่ถ้าใช้กล้องสองตาสองดูจะเห็นรูปร่างเป็นแง่งเป็นกิ่งของสถานีได้เลย นับเป็นวัตถุโคจรรอบโลกเพียงหนึ่งเดียวที่ใหญ่พอที่จะให้ประสบการณ์แบบนี้ได้ ฉะนั้น คราวต่อไปที่ออกไปดูสถานีอวกาศนานาชาติ อย่าลืมพกกล้องสองตาไปส่องดูด้วย

มันแพงดี

คนเรามักตื่นเต้นและให้ความสนใจกับของที่มีมูลค่าสูง แม้จะไม่ได้ครอบครองเป็นของตัวเอง หรือแม้จะไม่เข้าใจว่าทำไมถึงแพง แต่ก็ยังชอบดู เช่น รถซูเปอร์คาร์ คฤหาสถ์หลังงาม เครื่องเพชรราคาแพงระยับ ถ้าคุณเป็นคนชอบดูของแพงเหมือนกัน อย่างนั้นก็มาดูสถานีอวกาศนานาชาติรับรองจะไม่ผิดหวัง สถานีอวกาศนานาชาติมีมูลค่าเกือบ 5,000,000,000,000 บาท เป็นสิ่งปลูกสร้างที่มีราคาแพงที่สุดในโลก แพงกว่าสถานีอวกาศอื่นทุกสถานีรวมกันเสียอีก


มีโอกาสเห็นได้อีกไม่นาน 

สถานีอวกาศนานาชาติเข้าประจำการมาตั้งแต่ปี 2541 ถึงวันนี้ก็ล่วงมาแล้วเกือบสามสิบปี ถือว่านานมาก ส่วนประกอบหลายส่วนก็เริ่มออกอาการเสื่อมโทรมตามกาลเวลา ประกอบกับความสัมพันธ์ระหว่างประเทศพันธมิตรก็เริ่มไม่มั่นคง ทำให้โครงการนี้ใกล้ถึงเวลายุติแล้ว จากการประชุมระหว่างฝ่ายรัสเซียและอเมริกาล่าสุดเมื่อกลางปี 2568 รัสเซียจะมีส่วนร่วมในโครงการจนถึงปี 2571 เท่านั้น ต่อจากนั้นสถานีอวกาศนานาชาติอาจต้องปลดระวางไปราวปี 2573 

สถานีอวกาศในยุคถัดจากสถานีอวกาศนานาชาติมีแนวโน้มจะมีขนาดเล็กลง ไม่ได้ใหญ่โตแบบสถานีอวกาศนานาชาติอีกแล้ว บางสถานีก็ไม่ได้โคจรรอบโลก ดังนั้น ในช่วงสี่ห้าปีจากนี้อาจถือได้ว่าเป็นช่วงเวลาสุดท้ายที่เราจะมีโอกาสได้เสพประสบการณ์การชมสถานีอวกาศที่ใหญ่แบบนี้ หากพ้นจากยุคของสถานีอวกาศนานาชาติไปแล้วก็อาจไม่มีโอกาสอีกเลยก็เป็นได้


บางครั้ง สถานีอวกาศนานาชาติอาจผ่านหน้าวัตถุดวงอื่นที่โดดเด่น เช่นดาวเคราะห์ ดวงจันทร์ หรือดวงอาทิตย์ ก็จะเป็นความท้าทายของนักถ่ายภาพท้องฟ้าที่จะต้องจับภาพเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเพียงเสี้ยววินาทีให้ได้ ช่างภาพจะต้องมีความไว แม่นยำ และอุปกรณ์ก็ต้องดีด้วย เช่นเมื่อครั้ง สถานีอวกาศนานาชาติผ่านหน้าดวงจันทร์ 7 มกราคม 2568 ก็มีนักถ่ายภาพสามารถเก็บภาพสวย ๆ ของปรากฏการณ์นี้ได้หลายคน


สถานีอวกาศนานาชาติโคจรรอบโลกวันละ 16 รอบ ครอบคลุมพื้นที่ในเขตร้อนและเขตอบอุ่นเกือบทั้งหมด เราจึงมีโอกาสมองเห็นสถานีอวกาศนานาชาติได้บ่อย ๆ เกือบทุกวัน บางวันอาจเห็นได้มากกว่าหนึ่งครั้ง 

วิธีที่สะดวกที่สุดในการติดตามว่าวันใดจะเห็นสถานีอวกาศนานาชาติ ณ เวลาใด ตำแหน่งใด คือจากแอปพลิเคชันหรือเว็บไซต์ สำหรับเว็บไซต์ยอดนิยมก็คือ heavens-above.com 

บางครั้งหากสถานีอวกาศนานาชาติผ่านท้องฟ้าในช่วงเวลาที่สะดวก หรือมีปรากฏการณ์อื่นร่วมด้วย หน่วยงานด้านดาราศาสตร์ก็อาจจัดกิจกรรมดูสถานีอวกาศให้ประชาชนทั่วไปเข้าร่วมกิจกรรมด้วยก็ได้ การร่วมกิจกรรมกับคนที่มีใจเดียวกันก็จะสร้างความครึกครื้นได้ดี และยังมีวิทยากรให้ความรู้ด้านท้องฟ้าและดาราศาสตร์แถมให้อีกด้วย สมาคมดาราศาสตร์ไทยก็เป็นหน่วยงานหนึ่งที่จัดกิจกรรมสังเกตการณ์ท้องฟ้าอยู่บ่อย ๆ และบางครั้งก็แถมพ่วงดูสถานีอวกาศด้วย ผู้สนใจติดตามปฏิทินกิจกรรมได้จากเว็บไซต์สมาคมดาราศาสตร์ไทย หรือเฟซบุ๊กเพจสมาคมดาราศาสตร์ไทยได้