สมาคมดาราศาสตร์ไทย

ดาวเคราะห์ไข่เน่า

ดาวเคราะห์ไข่เน่า

8 ม.ค. 2568
รายงานโดย: วิมุติ วสะหลาย (wimut@hotmail.com)
ปัจจุบันเทคโนโลยีการสำรวจดาวเคราะห์ต่างระบบได้ก้าวหน้าไปมาก นักดาราศาสตร์ไม่เพียงแต่ตรวจจับว่ามีดาวเคราะห์อยู่และคำนวณหาคาบโคจรและขนาดของดาวเคราะห์ได้เท่านั้น บางกรณีทำได้แม้แต่ศึกษาบรรยากาศบนดาวเคราะห์นั้นได้เลยทีเดียว การศึกษาบรรยากาศของดาวเคราะห์ต่างระบบช่วยให้นักดาราศาสตร์เข้าใจถึงการกำเนิดดาวเคราะห์ นอกจากนี้ยังอาจบอกได้ว่าดาวเคราะห์ดวงนั้นมีสิ่งมีชีวิตหรือมีสภาพแวดล้อมเอื้อต่อสิ่งมีชีวิตหรือไม่ได้อีกด้วย


การศึกษาที่ผ่านมา นักดาราศาสตร์พบว่าดาวเคราะห์ต่างระบบหลายดวงมีสภาพบรรยากาศได้หลากหลายสุดขั้วมาก มีทั้งร้อนจัด หนาวจัด มีแม้แต่ดาวเคราะห์ที่มีฝนเป็นโลหะเหลว 

ดาว เอชดี 189733 บี (HD 189733b) อยู่ห่างจากโลก 65 ปีแสงในทิศทางของกลุ่มดาวหมาล่าเนื้อ เป็นดาวเคราะห์ของดาวเอชดี 189733 ถูกค้นพบในปี 2548 เป็นดาวเคราะต่างระบบประเภทพฤหัสร้อน มีขนาดใหญ่กว่าดาวพฤหัสบดี 1.13 เท่า เป็นหนึ่งในบรรดาดาวเคราะห์ที่มีสภาพแวดล้อมสุดขั้ว นักดาราศาสตร์เคยพบว่าดาวเคราะห์ดวงนี้มีฝนที่ตกมาเป็นแก้วเหลว และเมื่อไม่นานมานี้ก็ได้มีการศึกษาดาวเคราะห์ดวงนี้จนได้พบสมบัติอีกด้านหนึ่งที่คาดไม่ถึง ไม่ใช่เรื่องของอุณหภูมิ แต่เป็นเรื่องของกลิ่นในบรรยากาศของดาวดวงนี้ที่ไม่ค่อยจะน่ารื่นรมย์นัก

นักวิทยาศาสตร์จากมหาวิทยาลัยจอห์นฮอปกินส์ได้วิเคราะห์สเปกตรัมของดาวเอชดี 189733 บี โดยกล้องโทรทรรศน์อวกาศเจมส์เวบบ์ พบว่าบรรยากาศของดาวเคราะห์ต่างระบบดวงนี้มีไฮโดรเจนซัลไฟด์ หรือที่รู้จักกันในชื่อ แก๊สไข่เน่า นับเป็นครั้งแรกที่พบแก๊สชนิดนี้อยู่ในบรรยากาศของดาวเคราะห์ต่างระบบ ส่วนในระบบสุริยะของเรา นักดาราศาสตร์เคยพบแก๊สไข่เน่าในบรรยากาศของดาวพฤหัสบดีด้วย

นอกจากแก๊สไข่เน่าแล้ว ยังพบสารประกอบกำมะถันชนิดอื่นอีกหลายชนิด รวมถึงแหล่งกำเนิดออกซิเจน คาร์บอน น้ำ คาร์บอนไดออกไซด์ และคาร์บอนมอนอกไซด์อีกด้วย

กำมะถันเป็นหนึ่งในสารตั้งต้นของสิ่งมีชีวิต แต่สำหรับกรณีของดาวเอชดี 189733 คงไม่ต้องคาดหวังว่าจะมีสิ่งมีชีวิต ดาวเคราะห์ต่างระบบดวงนี้มีวงโคจรแคบมาก มีรัศมีวงโคจรสั้นกว่าของดาวพุธ 13 เท่า โคจรรอบดาวฤกษ์ครบรอบใช้เวลาแค่สองวัน สภาพลมฟ้าอากาศที่นั่นเลวร้ายเป็นอย่างมาก มีทั้งลมพายุที่มีความเร็วถึง 8,000 กิโลเมตรต่อชั่วโมง มีอุณหภูมิพื้นผิวสูงถึง 900 องศาเซลเซียส ที่อุณหภูมิระดับนี้ แม้แต่ตะกั่วก็ยังเหลวเป็นน้ำ 

เรื่องน่าประหลาดใจอีกข้อหนึ่งของเอชดี 189733 บีก็คือ การที่ไม่พบมีเทนในบรรยากาศของดาวเคราะห์ดวงนี้เลย แม้ว่าสภาพทางกายภาพน่าจะมีมีเทนอยู่ในบรรยากาศก็ตาม