สุริยุปราคาและจันทรุปราคาในปี 2566

      พ.ศ. 2566 มีสุริยุปราคาและจันทรุปราคาเกิดขึ้นอย่างละ 2 ครั้ง รวมเป็น 4 ครั้ง ประเทศไทยมีโอกาสเห็นจันทรุปราคาทั้งสองครั้ง แต่เป็นจันทรุปราคาเงามัวซึ่งสังเกตได้ยาก และจันทรุปราคาบางส่วน นอกจากนี้ พื้นที่บางส่วนของประเทศไทยสามารถสังเกตสุริยุปราคาได้หนึ่งครั้ง

1. สุริยุปราคาผสม 20 เมษายน 2566

     วันพฤหัสบดีที่ 20 เมษายน 2566 เกิดสุริยุปราคาผสม สุริยุปราคาชนิดนี้ พื้นที่ส่วนหนึ่งตามแนวเส้นกลางคราส ดวงจันทร์มีขนาดปรากฏเล็กกว่าดวงอาทิตย์เล็กน้อย จึงเป็นสุริยุปราคาวงแหวน อีกส่วนหนึ่งเห็นดวงจันทร์มีขนาดปรากฏใหญ่กว่าดวงอาทิตย์เล็กน้อย จึงเป็นสุริยุปราคาเต็มดวง เรียกปรากฏการณ์ที่มีสุริยุปราคาทั้งสองชนิดนี้ในคราวเดียวกันว่าสุริยุปราคาผสม

     เงาดวงจันทร์เริ่มสัมผัสผิวโลกตั้งแต่เวลา 08:34 น. ตามเวลาประเทศไทย ศูนย์กลางเงาเริ่มแตะผิวโลก หรือเริ่มเกิดสุริยุปราคาวงแหวนในเวลา 09:37 น. เกิดขึ้นทางตอนใต้ของมหาสมุทรอินเดีย หลังจากนั้นไม่นาน สุริยุปราคาวงแหวนจะเปลี่ยนเป็นสุริยุปราคาเต็มดวง แนวคราสเต็มดวงพาดผ่านแนวชายฝั่งทางตะวันตกเฉียงเหนือของรัฐเวสเทิร์นออสเตรเลียในประเทศออสเตรเลีย บริเวณที่สังเกตสุริยุปราคาเต็มดวงได้ดีอยู่บริเวณเมืองเอกซ์มัทซึ่งตั้งอยู่บนแหลมนอร์ทเวสต์ รวมถึงเกาะบาร์โรว์ที่อยู่ถัดไปทางตะวันออกของแหลมนี้ ผู้ที่อยู่กลางแนวคราสสามารถเห็นสุริยุปราคาเต็มดวงได้นานประมาณ 1 นาที
     
     เงามืดของดวงจันทร์เคลื่อนผ่านทะเลติมอร์ บางส่วนของติมอร์-เลสเตสามารถเห็นสุริยุปราคาเต็มดวงได้ จากนั้นเงามืดเข้าสู่ทะเลบันดาของอินโดนีเซีย จุดที่เห็นสุริยุปราคาเต็มดวงนานที่สุดอยู่ในทะเล เกิดขึ้นเวลา 11:17 น. เกิดสุริยุปราคาเต็มดวงนาน 1 นาที 16 วินาที โดยดวงจันทร์มีขนาดปรากฏใหญ่กว่าดวงอาทิตย์ราว 1.3% และเงามืดบนผิวโลกมีความกว้างราว 49 กิโลเมตร
     
     เงามืดของดวงจันทร์พาดผ่านปาปัวตะวันตกของอินโดนีเซีย แล้วมุ่งหน้าไปทางทิศตะวันออก ลงสู่มหาสมุทรแปซิฟิก ตอนปลายของแนวกลางคราส สุริยุปราคาเต็มดวงจะเปลี่ยนไปเป็นสุริยุปราคาวงแหวนอีกครั้ง เวลา 12:57 น. แนวคราสวงแหวนออกจากผิวโลกในตอนกลางของมหาสมุทรแปซิฟิก ปรากฏการณ์สิ้นสุดลงเมื่อเงามัวของดวงจันทร์ออกจากผิวโลกเวลา 13:59 น.
     
     บริเวณที่เห็นสุริยุปราคาบางส่วนครอบคลุมบางส่วนของมหาสมุทรอินเดีย บางส่วนของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ออสเตรเลีย และด้านตะวันตกของมหาสมุทรแปซิฟิก
     



     สำหรับประเทศไทย พื้นที่ส่วนใหญ่ไม่เห็นสุริยุปราคาวันนี้ แต่สามารถสังเกตได้ในบางส่วนทางด้านตะวันออกเฉียงใต้ของศรีสะเกษและอุบลราชธานี ด้านตะวันออกของจังหวัดตราด ตรงบริเวณชายแดนด้านที่ติดกับกัมพูชา หลายจังหวัดในภาคใต้ตอนล่างก็มีโอกาสเห็นสุริยุปราคา ดวงอาทิตย์ที่ปรากฏบนฟ้ามีลักษณะแหว่งเว้าเล็กน้อย อาจสังเกตได้ยากหากใช้เพียงแว่นสุริยะซึ่งเป็นแผ่นกรองแสงสำหรับดูดวงอาทิตย์ เนื่องจากดวงอาทิตย์มีขนาดปรากฏเล็ก

     ผลการคำนวณสำหรับอำเภอเมืองของจังหวัดต่าง ๆ แสดงในตาราง (ยกเว้นอุบลราชธานี) เช่น อ.เมืองนราธิวาส เกิดสุริยุปราคาบางส่วนลึกที่สุดเวลา 11:02 น. ดวงอาทิตย์แหว่งเป็นสัดส่วน 0.106 หรือราว 1 ใน 10 ของเส้นผ่านศูนย์กลางดวงอาทิตย์ ขณะเกิดปรากฏการณ์ ดวงอาทิตย์อยู่สูงประมาณ 60°-85°

2. จันทรุปราคาเงามัว 5-6 พฤษภาคม 2566

     คืนวันศุกร์ที่ 5 พฤษภาคม 2566 เกิดจันทรุปราคาเงามัว บริเวณที่เห็นจันทรุปราคาครั้งนี้ ได้แก่ แอฟริกา เอเชีย ออสเตรเลีย และแอนตาร์กติกา ประเทศไทยสามารถเห็นจันทรุปราคาครั้งนี้ได้ แต่การที่ดวงจันทร์ผ่านเข้าไปในเงามัวเท่านั้นโดยไม่ผ่านเงามืด ทำให้ดวงจันทร์ยังคงเต็มดวงอยู่ตลอดระยะเวลาของปรากฏการณ์ โดยมีความสว่างลดลงเพียงเล็กน้อยเท่านั้น สังเกตได้ยาก ช่วงที่ดวงจันทร์เข้าไปในเงาลึกที่สุด อาจสังเกตได้ว่าขอบด้านทิศเหนือของดวงจันทร์มืดสลัวลงเล็กน้อย

3. สุริยุปราคาวงแหวน 14-15 ตุลาคม 2566

     วันเสาร์ที่ 14 ตุลาคม 2566 เกิดสุริยุปราคาวงแหวน ดวงจันทร์อยู่ห่างโลกจนมีขนาดปรากฏเล็กกว่าดวงอาทิตย์ สุริยุปราคาบางส่วนเริ่มขึ้นเมื่อเงามัวของดวงจันทร์สัมผัสผิวโลกที่บริเวณตะวันออกเฉียงเหนือของมหาสมุทรแปซิฟิกในเวลา 22:04 น. จากนั้นศูนย์กลางเงาเริ่มแตะผิวโลกในเวลา 23:12 น ถือเป็นจุดเริ่มต้นของการเกิดสุริยุปราคาวงแหวน เงาคราสวงแหวนเคลื่อนผ่านทวีปอเมริกาเหนือ โดยผ่านพื้นที่บางส่วนในหลายรัฐของสหรัฐอเมริกา เช่น ออริกอน แคลิฟอร์เนีย เนวาดา ยูทาห์ โคโลราโด แอริโซนา นิวเม็กซิโก และเทกซัส โดยเคลื่อนจากด้านตะวันตกเฉียงเหนือไปยังตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศ
     
     เงาคราสวงแหวนลงสู่อ่าวเม็กซิโก แล้วเข้าสู่อเมริกากลาง ผ่านรัฐทางตะวันออกของเม็กซิโก ได้แก่ ยูกาตัง กัมเปเช และกินตานาโร จากนั้นผ่านบางส่วนของประเทศกัวเตมาลา เบลีซ ฮอนดูรัส นิการากัว คอสตาริกา และปานามา จุดที่เห็นสุริยุปราคาวงแหวนนานที่สุดอยู่ในทะเลแคริบเบียน เกิดสุริยุปราคาวงแหวนด้วยระยะเวลา 5 นาที 17 วินาที เงาคราสวงแหวนบนผิวโลกมีความกว้างราว 187 กิโลเมตร ดวงจันทร์มีเส้นผ่านศูนย์กลางปรากฏราว 95.2% ของดวงอาทิตย์
     
     เงาคราสวงแหวนเคลื่อนต่อไปยังทวีปอเมริกาใต้ ผ่านประเทศโคลอมเบียและบราซิล ลงสู่มหาสมุทรแอตแลนติก สิ้นสุดคราสวงแหวนเมื่อศูนย์กลางเงาเคลื่อนออกจากผิวโลกในเวลา 02:47 น. ของวันที่ 15 ตุลาคม ตามเวลาประเทศไทย (ยังเป็นวันที่ 14 ตุลาคม ตามเวลาท้องถิ่นที่เกิดคราสวงแหวน) ปรากฏการณ์สิ้นสุดเมื่อเงามัวของดวงจันทร์ออกจากผิวโลกเวลา 03:55 น.
     
     บริเวณที่เห็นสุริยุปราคาบางส่วน ได้แก่ ทวีปอเมริกาเหนือ อเมริกากลาง เกือบทั้งหมดของอเมริกาใต้ (ยกเว้นด้านทิศใต้) บางส่วนของกรีนแลนด์ บางส่วนทางด้านตะวันออกของมหาสมุทรแปซิฟิก บางส่วนของมหาสมุทรแอตแลนติก และบางส่วนทางด้านตะวันตกของทวีปแอฟริกา ประเทศไทยไม่เห็นสุริยุปราคาในวันนี้

4. จันทรุปราคาบางส่วน 29 ตุลาคม 2566

     หลังเที่ยงคืนของคืนวันเสาร์ที่ 28 ตุลาคม เข้าสู่เช้ามืดวันอาทิตย์ที่ 29 ตุลาคม 2566 จะเกิดจันทรุปราคาบางส่วน ทำให้พื้นผิวด้านทิศใต้ของดวงจันทร์มีลักษณะแหว่งเว้าไปเล็กน้อย บริเวณที่เห็นจันทรุปราคาครั้งนี้ ได้แก่ ด้านตะวันออกของอเมริกา ยุโรป แอฟริกา เอเชีย ออสเตรเลีย มหาสมุทรแอตแลนติก และมหาสมุทรแปซิฟิก ขณะเกิดจันทรุปราคา ดวงจันทร์อยู่ในกลุ่มดาวแกะ มองเห็นดาวพฤหัสบดีอยู่สูงเหนือดวงจันทร์ประมาณ 7° ประเทศไทยสามารถสังเกตจันทรุปราคาครั้งนี้ได้ตั้งแต่เริ่มต้นจนสิ้นสุด ขณะบังลึกที่สุด เงามืดของโลกบดบังดวงจันทร์ราว 12 เปอร์เซนต์ เมื่อวัดตามแนวเส้นผ่านศูนย์กลาง




     หมายเหตุ: ผลการคำนวณเวลาเกิดจันทรุปราคาขั้นตอนต่าง ๆ ในที่นี้ ใช้วิธีซึ่งคำนึงถึงสัณฐานที่เป็นทรงกลมแป้นของโลก (เส้นผ่านศูนย์กลางในแนวเส้นศูนย์สูตรยาวกว่าในแนวขั้ว) อันส่งผลให้เงามีรูปร่างเป็นวงรีเล็กน้อย โดยอ้างอิงจากผลงานวิจัยที่ได้จากการวัดเวลาของการเกิดจันทรุปราคาหลายครั้งในอดีต เวลาที่คำนวณได้จึงต่างกันเล็กน้อยเมื่อเทียบกับผลการคำนวณที่ตีพิมพ์ใน Astronomical Almanac ซึ่งใช้วิธีดั้งเดิมโดยกำหนดให้เงาโลกเป็นวงกลม นอกจากนี้ยังมีพารามิเตอร์ที่ต่างกันในการชดเชยผลจากบรรยากาศโลก และการเปลี่ยนแปลงที่ไม่แน่นอนของคาบการหมุนของโลก ซึ่งส่งผลต่อการพยากรณ์เวลาของปรากฏการณ์ดาราศาสตร์ทั้งหมด