ดาวเคราะห์ในปี 2555
ระบบสุริยะมีดาวเคราะห์ 8 ดวง โคจรรอบดวงอาทิตย์ ดวงที่สว่างเห็นได้ง่ายด้วยตาเปล่าจากโลกมี 5 ดวง ได้แก่ ดาวพุธ ดาวศุกร์ ดาวอังคาร ดาวพฤหัสบดี และดาวเสาร์ ที่เหลืออีก 2 ดวง คือ ดาวยูเรนัสและเนปจูน ต้องอาศัยกล้องสองตาหรือกล้องโทรทรรศน์ ซึ่งนอกจากดาวเคราะห์แล้ว ยังสามารถส่องเห็นดาวบริวารบางดวง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง บริวารของดาวพฤหัสบดีกับดาวเสาร์
ดาวพุธเป็นดาวเคราะห์ขนาดเล็กอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์ และเคลื่อนที่เร็วที่สุด วงโคจรของดาวพุธมีความรีค่อนข้างสูง ทำให้มุมห่างสูงสุดจากดวงอาทิตย์เปลี่ยนแปลงอยู่ระหว่าง 18°-28° ระนาบวงโคจรของดาวพุธเอียงทำมุมประมาณ 7° กับระนาบวงโคจรโลก หากดาวพุธโคจรมาอยู่ระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ในจังหวะที่มันอยู่ใกล้กับจุดตัดของระนาบวงโคจรทั้งสอง คนบนโลกจะมีโอกาสเห็นดาวพุธเป็นจุดดำขนาดเล็กเคลื่อนผ่านหน้าดวงอาทิตย์ ซึ่งครั้งถัดไปจะเกิดในวันที่ 9 พฤษภาคม 2559 ประเทศไทยสังเกตเห็นได้ขณะเริ่มปรากฏการณ์ระหว่างที่ดวงอาทิตย์กำลังตก
ด้วยมุมห่างที่ไม่สูงนักทำให้เรามีโอกาสสังเกตดาวพุธได้เฉพาะในเวลาพลบค่ำหรือรุ่งสาง เวลาที่สังเกตดาวพุธได้คือช่วงที่ดาวพุธทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์มากพอสมควร ปีนี้มีช่วงที่สังเกตดาวพุธได้ดีในเวลาเช้ามืดอยู่ 4 ช่วง ช่วงแรกคือต้นเดือนมกราคม (ต่อเนื่องมาจากเดือนธันวาคม 2554) ช่วงที่ 2 คือเดือนเมษายนถึงต้นเดือนพฤษภาคม เป็นช่วงที่ดาวพุธทำมุมห่างดวงอาทิตย์มาก ช่วงที่ 3 กลางเดือนสิงหาคม ช่วงสุดท้ายคือปลายเดือนพฤศจิกายนถึงต้นเดือนธันวาคม เป็นช่วงที่ดาวศุกร์กับดาวเสาร์มาอยู่สูงเหนือดาวพุธ
ช่วงเวลาที่สังเกตดาวพุธได้ดีในเวลาหัวค่ำมี3 ช่วง ช่วงแรกอยู่ในต้นเดือนมีนาคม ช่วงที่ 2 กลางเดือนมิถุนายนถึงต้นเดือนกรกฎาคม ดาวพุธทำมุมห่างดวงอาทิตย์มาก แต่อาจมีอุปสรรคจากเมฆฝน ช่วงสุดท้ายคือกลางเดือนตุลาคมถึงต้นเดือนพฤศจิกายน
เมื่อสังเกตด้วยกล้องโทรทรรศน์จะเห็นดาวพุธมีการเปลี่ยนแปลงคล้ายดิถีของดวงจันทร์หากปรากฏในเวลาหัวค่ำ ดาวพุธจะเปลี่ยนแปลงจากสว่างเกือบเต็มดวงไปสว่างเป็นเสี้ยว และมีขนาดใหญ่ขึ้น ส่วนเวลาเช้ามืดจะเปลี่ยนแปลงจากเป็นเสี้ยวไปสว่างเกือบเต็มดวง และมีขนาดเล็กลง
เมื่อดาวศุกร์ปรากฏในเวลาหัวค่ำ เราเรียกว่า "ดาวประจำเมือง" แต่ถ้าปรากฏในเวลาเช้ามืด เรียกว่า "ดาวประกายพรึก" หรือ "ดาวรุ่ง" วงโคจรของดาวศุกร์ใกล้ดวงอาทิตย์มากกว่าโลก ทำให้ดาวศุกร์ทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์ไม่เกิน 47° เมื่อสังเกตด้วยกล้องโทรทรรศน์จะเห็นดาวศุกร์เปลี่ยนแปลงรูปร่างเช่นเดียวกับดาวพุธ แต่เห็นได้ชัดกว่าเนื่องจากขนาดที่ใหญ่กว่ามาก
ระนาบวงโคจรของดาวศุกร์เอียงทำมุม3.4° กับระนาบวงโคจรโลก ดาวศุกร์มีโอกาสเคลื่อนผ่านหน้าดวงอาทิตย์ได้เช่นเดียวกับดาวพุธ โดยมีขนาดใหญ่กว่าดาวพุธมาก สามารถเห็นดาวศุกร์เป็นดวงกลมดำเมื่อดูดวงอาทิตย์ผ่านแผ่นกรองแสง ซึ่งปีนี้จะเกิดปรากฏการณ์ดาวศุกร์ผ่านหน้าดวงอาทิตย์ให้เห็นได้ในประเทศไทยด้วย
ดาวศุกร์เป็น"ดาวประจำเมือง" อยู่บนท้องฟ้าเวลาหัวค่ำมาตั้งแต่เดือนตุลาคม 2554 โดยเคลื่อนตัวออกห่างจากดวงอาทิตย์มากขึ้นทุกวัน ค่ำวันที่ 9-10 กุมภาพันธ์ สามารถใช้ดาวศุกร์ช่วยหาตำแหน่งดาวยูเรนัส เนื่องจากเป็นคืนที่ดาวศุกร์อยู่ใกล้ดาวยูเรนัสด้วยระยะห่างน้อยกว่า 1° กลางเดือนมีนาคมจะเห็นดาวศุกร์อยู่ใกล้ดาวพฤหัสบดี
วันที่27 มีนาคม 2555 ดาวศุกร์ทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์มากที่สุด วันนั้นดาวศุกร์สว่างเป็นรูปครึ่งวงกลมเมื่อดูด้วยกล้องโทรทรรศน์กำลังขยายสูง หลังจากนั้นดาวศุกร์จะมีพื้นผิวด้านสว่างลดลง กลายเป็นเสี้ยวพร้อมกับมีขนาดใหญ่ขึ้น เนื่องจากเข้าใกล้โลกมากขึ้นเรื่อย ๆ ดาวศุกร์จะผ่านเข้าไปอยู่ท่ามกลางดาวฤกษ์หลายดวงของกระจุกดาวลูกไก่ในคืนวันที่ 3 เมษายน
ปลายเดือนพฤษภาคมจะเป็นช่วงสุดท้ายที่มีโอกาสเห็นดาวศุกร์ในเวลาหัวค่ำหลังจากนั้นดาวศุกร์จะใกล้ดวงอาทิตย์มากขึ้นจนสังเกตได้ยาก ช่วงที่ดาวศุกร์หายไปนี้ ดาวศุกร์จะเคลื่อนมาอยู่ตรงกลางระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ เกิดปรากฏการณ์ดาวศุกร์ผ่านหน้าดวงอาทิตย์ในเช้าวันที่ 6 มิถุนายน สามารถสังเกตเห็นได้เป็นบริเวณกว้างในหลายพื้นที่ของโลก ยกเว้นส่วนใหญ่ของทวีปอเมริกาใต้และด้านตะวันตกของแอฟริกา ดาวศุกร์ปรากฏเป็นดวงกลมดำเคลื่อนผ่านดวงอาทิตย์ มีขนาดเล็กกว่าดวงอาทิตย์ประมาณ 33 เท่า
หลังจากผ่านหน้าดวงอาทิตย์เพียงราว1-2 สัปดาห์ ดาวศุกร์จะเริ่มกลับมาปรากฏบนท้องฟ้าเวลาเช้ามืดเป็นดาวประกายพรึก จันทร์เสี้ยวมาอยู่เคียงข้างดาวศุกร์ในเช้ามืดวันที่ 18 มิถุนายน ปลายเดือนมิถุนายนถึงต้นเดือนกรกฎาคม ดาวศุกร์อยู่ใกล้ดาวพฤหัสบดีเป็นครั้งที่ 2 ของปีนี้ แต่ห่างมากกว่าครั้งก่อน โดยมีดาวอัลเดบารันในกลุ่มดาววัวอยู่ใกล้ ๆ
วันที่15 สิงหาคม ดาวศุกร์จะทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์มากที่สุด จากนั้นผ่านใกล้กระจุกดาวรังผึ้งในกลางเดือนกันยายน เช้ามืดวันที่ 3 ตุลาคม ดาวศุกร์จะอยู่ใกล้ดาวหัวใจสิงห์ด้วยระยะห่างประมาณครึ่งองศา วันที่ 27 พฤศจิกายน ดาวศุกร์อยู่ใกล้ดาวเสาร์ เมื่อถึงสิ้นปี ดาวศุกร์จะเข้าใกล้ดวงอาทิตย์มากขึ้นจนปรากฏอยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้า แต่ยังพอจะสังเกตได้หากท้องฟ้าโปร่ง
ดาวอังคารมีวงโคจรอยู่ถัดไปจากโลกตามระยะห่างจากดวงอาทิตย์มันได้ชื่อว่าดาวแดงเนื่องจากปรากฏบนท้องฟ้าเป็นดาวสว่างสีแดง ชมพู หรือส้ม ต่างจากดาวเคราะห์ดวงอื่นและดาวฤกษ์ส่วนใหญ่บนท้องฟ้า บรรยากาศอันเบาบางทำให้เราสามารถส่องกล้องมองเห็นพื้นผิวดาวอังคารได้ ยกเว้นช่วงที่เกิดพายุฝุ่นปกคลุม และบางช่วงสามารถเห็นน้ำแข็งที่ขั้วดาว
ช่วงที่สังเกตดาวอังคารได้ดีที่สุดคือขณะที่ดาวอังคารอยู่ใกล้โลกที่สุดตรงกับช่วงที่ดาวอังคารอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์ ซึ่งเกิดขึ้นเฉลี่ยทุก 2 ปี 2 เดือน วงโคจรของดาวอังคารที่เป็นวงรี ทำให้ดาวอังคารอยู่ห่างโลกไม่เท่ากันในการเข้าใกล้แต่ละครั้ง อาจใกล้เพียง 56 ล้านกิโลเมตร อย่างที่เกิดในปี 2546 หรือไกลถึง 101 ล้านกิโลเมตร อย่างที่จะเกิดในปี 2555 นั่นทำให้ขนาดปรากฏของดาวอังคารขณะอยู่ตรงข้ามดวงอาทิตย์กว้างใหญ่ได้ถึง 25.1 พิลิปดา หรือเล็กเพียง 13.8 พิลิปดา
ดาวอังคารเป็นดาวเคราะห์ที่มีช่วงของความสว่างกว้างมากขณะใกล้โลกที่สุดเมื่อปี 2546 ดาวอังคารสว่างถึงโชติมาตร –2.9 เมื่ออยู่ไกลโลกที่สุดในปี 2562 มันสามารถจางลงได้ถึงโชติมาตร +1.8 แกนหมุนของดาวอังคารเอียงจากระนาบวงโคจรประมาณ 25° จึงเกิดฤดูต่าง ๆ ซึ่งส่งผลให้มีการเปลี่ยนแปลงของขั้วน้ำแข็งและเมฆในบรรยากาศ ส่วนใหญ่ดาวอังคารที่ปรากฏในกล้องโทรทรรศน์จะมีขนาดเล็ก ไม่สามารถสังเกตเห็นร่องรอยบนพื้นผิวได้ ไม่กี่เดือนเท่านั้นที่ดาวอังคารจะใกล้โลกจนใหญ่พอสำหรับการสังเกตรายละเอียดบนพื้นผิว ซึ่งเกิดขึ้นในช่วงที่ดาวอังคารอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์
ปีนี้ดาวอังคารจะอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์ในวันที่4 มีนาคม 2555 การที่ดาวอังคารกำลังเข้าใกล้โลกมากขึ้นในช่วงต้นปี ทำให้ขนาดและความสว่างของดาวอังคารเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ครึ่งแรกของเดือนมกราคม ดาวอังคารอยู่ในกลุ่มดาวสิงโต จากนั้นย้ายเข้าสู่กลุ่มดาวหญิงสาว ก่อนถอยหลังกลับมาอยู่ในกลุ่มดาวสิงโตอีกครั้งในต้นเดือนกุมภาพันธ์ ช่วงที่ดาวอังคารใกล้โลกที่สุดในรอบนี้จะเห็นดาวอังคารอยู่ในกลุ่มดาวสิงโต ขนาดปรากฏ 13.9 พิลิปดา
ต้นเดือนมิถุนายนดาวอังคารตั้งฉากกับดวงอาทิตย์ จึงเห็นอยู่สูงกลางฟ้าในเวลาหัวค่ำ ปลายเดือนมิถุนายน ดาวอังคารออกจากกลุ่มดาวสิงโต เข้าสู่กลุ่มดาวหญิงสาว คืนวันที่ 14 สิงหาคม อยู่ตรงกลางระหว่างดาวเสาร์กับดาวรวงข้าว เมื่อถึงต้นเดือนกันยายน ดาวอังคารจะเข้าสู่กลุ่มดาวคันชั่ง แล้วย้ายเข้าสู่กลุ่มดาวแมงป่องและคนแบกงูในช่วงต้นเดือนและปลายเดือนตุลาคม ตามลำดับ
กลางเดือนพฤศจิกายนดาวอังคารเข้าสู่กลุ่มดาวคนยิงธนู ปลายเดือนธันวาคม เข้าสู่กลุ่มดาวแพะทะเล สองเดือนสุดท้ายของปี เป็นช่วงที่มีเวลาสังเกตดาวอังคารได้ไม่นานนัก เนื่องจากมีมุมห่างจากดวงอาทิตย์ไม่เกิน 40° แต่ยังสามารถสังเกตได้บนท้องฟ้าทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำ
ต้นปี2555 ดาวอังคารสว่างที่โชติมาตร +0.2 จากนั้นสว่างเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จนอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์ เป็นช่วงที่สว่างที่สุดด้วยโชติมาตร –1.2 เกือบใกล้เคียงกับดาวซิริอัสในกลุ่มดาวหมาใหญ่ หลังจากนั้นความสว่างลดลงอย่างต่อเนื่อง เมื่อสิ้นปี ความสว่างของดาวอังคารลงไปอยู่ที่โชติมาตร +1.2 ช่วงที่ดาวอังคารใกล้โลกในปีนี้ ดาวอังคารจะปรากฏถอยหลัง (เคลื่อนจากทิศตะวันออกไปทางทิศตะวันตก
แผนภาพแสดงตำแหน่งดาวเคราะห์ตามมุมห่างจากดวงอาทิตย์ตลอดปี 2555 ช่วยให้เห็นภาพรวมคร่าว ๆ ของการปรากฏของดาวเคราะห์ในแต่ละวัน เส้นตรงกลางในแนวดิ่งคือตำแหน่งดวงอาทิตย์ แถบที่แผ่ออกไปสองข้างจากแนวกลางเป็นส่วนที่มีแสงอาทิตย์รบกวน แกนนอนบอกมุมห่างจากดวงอาทิตย์ แกนตั้งบอกวันในแต่ละเดือน แถบที่พาดในแนวเฉียงบอกขอบเขตของกลุ่มดาวจักรราศี เมื่อดาวเคราะห์อยู่ห่างจากดวงอาทิตย์ไปทางตะวันตก (ขวามือ) แสดงว่ามองเห็นได้ดีในเวลาเช้ามืด เมื่อดาวเคราะห์อยู่ห่างจากดวงอาทิตย์ไปทางตะวันออก (ซ้ายมือ) แสดงว่ามองเห็นได้ดีในเวลาหัวค่ำ ดาวเคราะห์วงนอกจะอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์เมื่อทำมุม 180° แสดงว่าเป็นช่วงเวลาที่ดาวเคราะห์ดวงนั้นสว่างและใกล้โลกที่สุดในรอบปี
ดาวพุธ
ดาวพุธเป็นดาวเคราะห์ขนาดเล็ก
ด้วยมุมห่างที่ไม่สูงนัก
ช่วงเวลาที่สังเกตดาวพุธได้ดีในเวลาหัวค่ำมี
เมื่อสังเกตด้วยกล้องโทรทรรศน์จะเห็นดาวพุธมีการเปลี่ยนแปลงคล้ายดิถีของดวงจันทร์
เหตุการณ์เกี่ยวกับดาวพุธในปี | |||
---|---|---|---|
ร่วมทิศแนววงนอก | 7 | 27 | 10 |
ห่างดวงอาทิตย์ไปทางทิศตะวันออกมากที่สุด | 5 | 1 | 27 |
ร่วมทิศแนววงใน | 22 | 29 | 17 |
ห่างดวงอาทิตย์ไปทางทิศตะวันตกมากที่สุด | 19 | 16 | 5 |
ดาวศุกร์
ดาวศุกร์เป็นดาวเคราะห์ที่สว่างที่สุดบนท้องฟ้าระนาบวงโคจรของดาวศุกร์เอียงทำมุม
เหตุการณ์เกี่ยวกับดาวศุกร์ในปี | |
---|---|
ห่างดวงอาทิตย์ไปทางทิศตะวันออกมากที่สุด | 27 |
ร่วมทิศแนววงใน | 6 |
ห่างดวงอาทิตย์ไปทางทิศตะวันตกมากที่สุด | 15 |
ดาวศุกร์เป็น
วันที่
ปลายเดือนพฤษภาคมจะเป็นช่วงสุดท้ายที่มีโอกาสเห็นดาวศุกร์ในเวลาหัวค่ำ
หลังจากผ่านหน้าดวงอาทิตย์เพียงราว
วันที่
ภาพจำลองดาวเคราะห์ในปี 2555 แสดงให้เห็นส่วนสว่างของดาวเคราะห์และขนาดปรากฏเปรียบเทียบ (ดัดแปลงจาก Solar System Simulator/NASA)
ดาวอังคาร
ดาวอังคารมีวงโคจรอยู่ถัดไปจากโลกตามระยะห่างจากดวงอาทิตย์
ดาวอังคารจากกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิลเมื่อ พ.ศ. 2542 (ภาพ – Jim Bell (Cornell University), Justin Maki (JPL), Mike Wolff (Space Sciences Institute), NASA)
ช่วงที่สังเกตดาวอังคารได้ดีที่สุดคือขณะที่ดาวอังคารอยู่ใกล้โลกที่สุด
ดาวอังคารเป็นดาวเคราะห์ที่มีช่วงของความสว่างกว้างมาก
ปีนี้ดาวอังคารจะอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์ในวันที่
ต้นเดือนมิถุนายน
กลางเดือนพฤศจิกายน
ต้นปี